Als parachutespringen, nothing translates for later

Paulo Coulho beschrijft in zijn roman 'Aan de oever van de Piedra huilde ik' twee geliefden. Het liefste wat zij bezit, is haar prachtige lange zwarte haar, en zijn grote trots is een prachtig gouden horloge, al generaties in de familie en nu in zijn bezit. Ze gunnen elkaar de wereld, maar zijn arm. Hij besluit het horloge te verkopen om voor haar een gouden haarclip te kopen. Zij verkoopt haar haar, om een gouden houder voor zijn horloge te kopen.

In de liefde lopen we allemaal het risico dat we om haar te behouden (of te behagen; je wilt dat ze blijft) datgene weggeven, dat voor ons het meest onderscheidend is. In Coulho's metaforische verhaal, geven beide geliefden hun talent weg om voor de ander goed te zijn, terwijl dat goede juist en precies hierdoor bij de ander geen adres meer heeft. Eigenlijk is dit ook een metafoor voor onze samenleving. We worden allemaal geboren met speciale talenten, iedereen is bijvoorbeeld beter dan ieder ander op de hele planeet in zichzelf zijn, maar leren op school – volgens voormalig minister Dijkgraaf “de grote gelijkmaker” – al snel om vooral op een ander te gaan lijken. Zoals mijn lief zegt transformeren we daarbij van de grote verschilmaker die we in potentie allen zijn, tot de grote gelijkmaker die scholing en maatschappelijke positie ons toebedeeld. We gaan daarbij niet lijken op onszelf in het bijzonder, maar op iedereen in het algemeen. Als het dan heel toevallig zo uitkomt, en onze speciale talenten niemand echt in de weg staan, mogen we misschien daar wel iets mee doen, maar, uiteraard binnen de nauw gedefinieerde lijnen van onze complexe samenleving.

Natuurlijk is gelijkmaken niet alleen slecht, het is ook noodzaak, bijvoorbeeld als mensen op kleur, geslacht, seksuele geaardheid, of atypisch zijn structureel achtergesteld worden en geen of minder kansen krijgen. Ook als mensen op een gevaarlijke of antisociale wijze hun grote gaven inzetten om alleen voor eigen gewin te gaan, is gelijkmaken noodzakelijk. Dit doen we overigens lang niet op alle fronten, we bejubelen bv mensen die binnen de wet blijvend zichzelf enorm weten te verrijken. 

Onderwijs is al lang niet meer de enige gelijkmaker. Er zijn wellicht veel krachtigere gelijkmakers. Denk bijvoorbeeld aan autocorrectie, die mensen die dyslectisch zijn helpt alsnog foutloos te schrijven (of denk aan de emancipatie van kracht door machines en van geweld door geweren, etc). Deze gelijkmakers zijn prachtig. Tegelijkertijd ontnemen ze specifiek de waarde van mensen die juist deze talenten hadden. Alsof we in de wereld van de geliefden waarmee we begonnen iedereen een prachtige pruik geven met lang zwart haar, of een prachtig gouden horloge. Generatieve AI maakt met één druk op de knop van iedereen een schrijver, of een muzikant, of tekenaar. Een gelijkmaker die talenten in veel richtingen nihil maakt. 

Gelijkmakers worden wellicht te gemakkelijk als verdiensten opgevat: educatie, AI, wapens. Onderwerpen waar veel over geschreven wordt... en waar zeker ook veel stuk gemaakt wordt, helaas. Hoewel dikwijls uit goede bedoelingen en vaak zelfs noodzaak geboren, kan gelijkmaken uitmonden in wat haast ultieme haat is: het vernietigen van elkaars talent, krachtig verbeeld in Coulho's geliefden van het begin.

In “Nothing translates for later (return, return again)”, net als de titelsong van mijn nieuwe album “I've chosen love” een lovesong, stel ik dat mijn lief juist volledig vrij moet zijn in haar kracht. Dat geldt uiteraard ook voor mij, want gelijkmakende routines zouden anders ook mijn lief en mij tot liefdeloze algemeenheden reduceren. Liefde is als parachutespringen, een verschilmaker. In de liefde mag trots heersen op wat ons bijzonder maakt, op waar we elkaar in erkennen en respecteren, en op waar we elkaar in steunen in plaats van afbreken. En dat is, zeker niet in laatste instantie, wat je zelf bent, in al je bijzonderheid. Anders maakt angst voor verlies dat we alvast beginnen onszelf af te breken. In de woorden van Oscar Wilde, prachtig gezongen door Gavin Friday: “Each man kills the thing he loves, yet each man never dies”. In termen van mijn liefdeslied: Keer terug, telkens opnieuw, naar de oorsprong van je eigenheid, want niets anders laat zich vertalen naar wat na ons komt.