Feiten laten zich niet altijd eenduidig ordenen. Een voorbeeld vormt de uitspraak "Jong zijn wordt overschat". (één van de acteurs in de film Freakier Friday hoorde ik dat zeggen). Evenzeer geldt het omgekeerde, "jong zijn wordt onderschat". Feiten zijn perspectief afhankelijk, en een perspectief vereist een verhaal, of, iets formeler, een theorie (of "theorette"). Een tweede voorbeeld vormt een pianist die op de radio telkens gevraagd wordt te kiezen uit twee componisten: Bach of Mozart, en als hij dan bijvoorbeeld Mozart kiest, is de volgende vraag Mozart of Brahms. Na een tijdje is hij terecht gekomen bij Rachmaninov of Copland, als hij kiest voor Rachmaninov. Bij Rachmaninov of Bach kiest hij voor … Bach. Dit is onlogisch: Bach zou onder alle volgende componisten moeten staan, en nu staat die boven alle componisten die na hem als meer geliefd werden genoemd. Ook hier geldt dat perspectief bepalend is; bij elk gepresenteerd duo vergelijk je beide componisten en komt er een bepaald perspectief naar voren (beroemdste componisten, classicisten, pianomuziek, etc.). Anders gezegd, onze werkelijkheid is altijd een perspectief op wat zich aan ons voordoet, en vereist hierin een telkens (iets) ander verhaal. In de wetenschap is het geloof in grote alles overkoepelende verhalen al zeker honderd jaar geleden verlaten.
Formeler gesteld, wordt hetgeen hierboven wordt beschreven, non-transitiviteit genoemd. Een bekende demonstratie van non-transitiviteit is het spel steen, papier, schaar. De schaar verslaat het papier (knipt het in stukken), het papier verslaat de steen (het bedekt de steen), maar de steen verslaat de schaar (de steen maakt de schaar bot). Het betreft dus een cyclische orde: steen < papier < schaar < steen < papier … etc. Dit wordt ook wel een nulsom orde (of spel) genoemd. Een keten die als orde (opeenvolging) geen cyclische effecten heeft, noemen we transitief, en hierbinnen valt dan rechtstreeks te argumenteren in kwalificaties. Rekenen, argumenteren, en logica is verreweg het eenvoudigst in transitieve werkelijkheden. Getallen zijn geordend van klein naar groot, en daardoor is de telbare werkelijkheid het meest toegankelijk voor transitieve argumentatie. Echter, praktisch alles dat er voor ons echt toe doet is … nontransitief.
Het behoeft nauwelijks betoog dat we momenteel een sterk geloof hebben in de telbare wereld. We noemen data goud, spreken van de digitale transformatie en hechten waarde aan de quantified self. Deze begrippen geven invulling aan ons geloof in een telbare, kenbare en dus logisch (transitieve) wereld, een wereld die, zo geloven wij, wij als mens indien we haar kennen steeds beter (duurzamer, comfortabeler) kunnen beheersen (of minstens beheren). Gevolg is dat vele non-transitieve elementen die onze werelden vormen vanuit vele unieke en gedeelde perspectieven niet of onvoldoende worden (h)erkend. Daardoor praten we vaak langs elkaar heen, vanuit ons eigen gelijk, en lukt het ons niet om een overstijgend perspectief te vinden. Met andere woorden, laten we alsjeblieft ons best doen, te erkennen dat er, juist als het er echt toe doet, vele waarheden tegelijkertijd zijn. Tegenstrijdigheden horen bij ons leven, bij de non-transitiviteit. Door alle successen in digitale technologie, raken we hierop naar mijn mening veel te veel het zicht kwijt, en bouwen we een verwrongen schijn transitieve werkelijkheid, die in strijd is met het leven zelf. Mijn lief roept het op in onze nieuwe kerstsong, die op 6 december uitkomt: Let's agree to disagree!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten