Polariseren afwijzen is...polariseren!

Extreem gedrag trekt dagelijks onze aandacht. Wil je opvallen, gedraag je dan extreem, want (sociale) media (algoritmes) zijn ontworpen om de aandacht van de consument te trekken (de aandacht te hacken). Alles wat nieuw en/of extreem is, trekt onze aandacht... We zien nu jeugdbendes, die elkaar op leven en dood bedreigen en bestrijden. We zien ook een afname van de tolerantie ten opzichte van asielzoekers, LHBTQ+'ers, diversiteit en inclusiviteit, en soms zelfs intellectuelen. Er is verzet tegen asielverlening (ook al is de instroom de laatste jaren afgenomen), geweld tegen homoseksuelen en transgenders, en haat jegens politieke partijen die rationaliteit (intellect) vooropstellen (de plundering van het D66-hoofdkantoor, aanhoudende haatcampagnes tegen PVDA-GroenLinks-leider Timmermans). Wat is er aan de hand?

De vele extreme gedragingen die we in onze diverse internetbubbels tegenkomen, betekenen niet per se dat er nu meer extreem gedrag is dan tien jaar geleden, toen populisten nog iets minder droog achter de oren waren en Big Tech-algoritmes nog iets minder kunstmatig intelligent. Echter, de hedendaagse aandachtshack waar Big Tech haar macht (en excessieve inkomsten) mee genereert, speelt niet alleen een rol in het uitvergroten van extreem gedrag, maar ook wel degelijk in het veralgemeniseren en zelfs kanaliseren en (onbewust) creëren ervan. Dit maakt Big Tech zeker medeverantwoordelijk voor de haat en oorlog die extremisme in stand houdt. Om nog maar te zwijgen van de schade aan het klimaat, het milieu en de biodiversiteit – de extreem grote planetaire voetafdrukper wereldburger – die wordt veroorzaakt door technologisering. Helaas zal deze rekening nooit worden gepresenteerd, want juist extreem gedrag en zelfs rampen en oorlog worden door ons automatisch vertaalt in een greep naar nog meer “smart” technology (of slimme wapens, AI) in de hoop de controle te houden, en daarmee dus in nog meer macht voor BigTech. En wij, we staan erbij en kijken er naar. En de meesten van ons schakelen, na een korte aarzeling bij de introductie van nieuwe, nog indrukwekkendere technologie, automatisch over op... technologieadoptie. Tot applaus, tot roepen dat we als mensheid nog nooit zo ver gekomen zijn. En wat ligt er wel niet aan de horizon? Quantum computing? Misschien zelfs tijdreizen? Of is het waarschijnlijker dat het eindigt in een verschraalde planeet waarop de mensheid grotendeels (of volledig) is uitgestorven?

Helaas vrees ik dat laatste. Oneindige groei uit eindige middelen is nu eenmaal niet mogelijk. Maar vechten tegen BigTech, of specifieker (generatieve) AI, of drones, of wapens, of kernenergie, is als vechten tegen windmolens. Een paar jaar geleden kostte het me bijna alles wat me dierbaar was, totdat ik voor de liefde koos. Dus laat ik populisten en Big Tech voor wat ze zijn: storend, gevaarlijk en aanzettend tot haat, nijd en oorlog (al is het niet tegen elkaar, dan toch zeker mens tegen natuur). Waar ik wel iets over kan zeggen, is over onze individueel menselijke natuur. Waarom zijn we als het moeilijk wordt allemaal geneigd meer zwart wit te gaan denken (in goed of slecht, feit of fictie, waarheid of leugen)? Waar komt deze polarisatie psychologisch vandaan?

Als je mensen ziet rellen (of ander extreem geweld uiten), kan je dit afdoen als iets dat je buiten jezelf plaatst. Het kan bijvoorbeeld te wijten zijn aan hun persoonlijkheid (narcistische of antisociale persoonlijkheid), of aan psychopathologie (bijv. psychose). Natuurlijk kunnen deze factoren een rol spelen bij individuen die extreem gedrag vertonen. Maar ik wil gedrag "van binnenuit" begrijpen. Daarom besprak ik in mijn vorige blog het verband tussen polarisatie en verliefdheid. Om uit een situatie te komen (een Exodes), is verbrekingsenergie nodig, en verliefd worden levert deze. Door extreem gedrag louter toe te schrijven aan externe oorzaken zoals (sociale) media, of persoonlijkheidskenmerken van de plegers, plaats je jezelf er tegenover. Hiermee kom je vanzelf in de fuik van de polariteit: zij zijn slecht, en jij bent goed. Bewapenen tegen de gevaren buiten jezelf, zet aan tot een (psychologishe of fysieke) wapenwedloop; onbewust en ongewild definieer je jezelf precies door datgeen dat je denkt af te wijzen. Door op zoek te gaan naar de beweging naar je eigen (polariserende) oordelen in je eigen alledaagse denken en gedrag, kan je hieraan in principe ontsnappen. Dat is waarom ik geloof in onze verbondenheid. I've chosen love!

Verliefdheid en extreem gedrag

Vanuit een ontwikkelingspsychologisch kader kan je verliefdheid zien als een noodrandsoen aan verbrekingsenergie. Als mens zijn we allen gewoontedieren, en door in vaste gewoontes terug te vallen, kunnen we met zo min mogelijk energieverspilling verzekerd zijn dat ons leven voortkabbelt. Het leven van de adolecent of (bijna) jong volwassene in het ouderlijk huis is vaak comfortabel, vaak wordt er van alles vanuit ingesleten gewoontes sinds je geboorte nog steeds voor je gedaan (denk aan was, koken, schoonmaken, etc.). In dit kader sprak men van “Hotel Mama”. Om het ouderlijk huis uiteindelijk definitief te verlaten, een comfortabele haast moeiteloos ontstante gewoonte inruilen voor het ongewisse bestaan als “zelfstandige”, is verbrekingsenergie nodig. Die energie wordt geleverd door... verliefdheid: het tot over je oren verliefd zijn op die ander, het hoofd op hol en hemel en aarde willen bewegen voor de zekerheid van aanwezigheid van die ander, die met stip op één is komen te staan als belangsrijkste mens op de planeet en bovendien jou ook tot goddelijke proporties van belangrijkheid voor hem/haar heeft verheven. Een verliefd mens heeft energie voor twee, maar beweegt ook vaak tussen hoop en wanhoop, in vreugde en angst, eenheid en jaloezie, haast als een waanzinnige. Gevoelens worden uitvergroot, voor veel mensen is de herinnering aan de periode van hevige verliefdheid (periodes van verliefdheden) gevuld met plezier maar ook enigszins aan schaamte, want uitspattingen horen daar ook bij. Maar de energie wordt vaak omgebogen in het starten van een leven op eigen benen, zelfstandig of samenwonend en zo heeft het wel degelijk een belangrijke ontogenetische functie: uit het nest, je eigen familie (of glan) starten.

Verliefd worden is niet het enige noodrantsoen aan verbrekingsenergie in de fase van adolescentie naar (jong)volwassenheid. Op de leeftijd dat uit huis gaan een rol gaat spelen, als zelfstandigheid en dus het verbreken van de comfortabele geborgenheid van het ouderlijk nest dichterbij komt, is het maatschappelijke en sociale appel op jou als wereldburger steeds luider geworden: je word gevraagd wie jij bent, wat jij de wereld te bieden hebt, waar jij voor staat. Naast en uiteindelijk in plaats van onderwijs komt arbeid, (dienst) plicht. Het gaat om jouw identiteit, politiek, religieus, vrienschappelijk, maatschappelijk. Je kon je niet langer verborgen houden achter je ouders, of gezin. Jouw perspectief dien je in overeenstemming te brengen met de maatschappelijke perspectieven, met wat jij zult gaan bijdragen aan de wereld (werk, wonen en liefde, ofwel, talenten, leefomstandigheden en gezin, hobbies, etc.).

Als we uit de eerste alinea het noodrantsoen aan “verbrekingsenergie” koppelen aan de noodzaak van perspectief uit de tweede alinea, zien we direct wat er op dit moment in onze wereld grandioos mis lijkt te gaan. Jonge mensen, vol van levensenergie in een wereld die in de zogenaamde luminale fase staat. De fase van adolescentie wordt in de ontwikkelingspsychologie ook wel een moratoriumfase genoemd, een wachtkamer. Je moet nog naar school, nog wachten met je zelfstandig te gaan vestigen (wonen en werken), terwijl je dat fysiek best zou kunnen als je een jaar of 14 bent (geslachtsrijp) bent. Vanwege de complexiteit van de samenleving gaan we op ons veertiende gemiddeld nog bijna 10 jaar naar school! Een lange tijd in de wachtkamer dus. En nu is de samenleving in het geheel in een luminale fase, een soort wachtkamer, een drempel naar het ongewisse. Veel staat op losse schroeven. Woonruimte is voor veel jongeren geen vanzelfsprekendheid. Baan en carriereperspectieven veranderen door nieuwe technologieen die uiterst aggressief overal grip op krijgen met de dag en oorlog dreigt, naast ecologische en klimaat ontregelingen.

Psychologisch en fysiologisch blijven we mensen, en juist in crisissituaties levert moeder natuur ons noodrantsoenen aan ontsnappingsenergie, om het een tijdje vol te houden. Hoe meer de huidige situatie in de wereld als een crisis wordt beleeft, hoe meer noodrantsoenen zullen worden aangebroken. Schommelingen, polariseren, tussen extreme hoop en wanhoop, liefde en woede, is hierin eerder regel dan uitzondering. In de echokamers die het internet (socialemedia gemedieerd door AI algoritmes) ons geeft, krijgen we allemaal ons gelijk, maar voelen we ons steeds minder begrepen. Zo fokken we onszelf en worden we opgefokt... Dit is een kraamkamer van exrtreem gedrag.

Op de foto een veel jongere versie van mij, met mijn geliefde hond (Duitse Dog) Sheilla 

Op het licht af gaan om...

Zo maar, afgelopen week, zit ik in gesprek met één van mijn kinderen als zij stelt dat je, met enig gevoel voor drama, zou je kunnen zeggen dat we tot op steeds grotere hoogte gekoloniseerd worden door (Big) Tech(nologie) en gehacked door (sociale) media, met daarin een steeds pregnantere rol voor generatieve AI. Machthebbers weten hoe en waar ze aan de knoppen willen zitten, en van democratische goed ingelichte keuze is steeds minder sprake. Wellicht heb ik daarom moeite met schrijven, denk ik, ook ik voel dat we in een overgangsfase zitten, er moet en zal iets gebeuren, maar wat? Wat moedeloos zetten we de tv aan, een praatprogramma aan het eind van de dag, waarin een hooggeplaatste militair snel uitlegt dat we momenteel in Nederland niet het materieel en de bemensing hebben om een gewapend geopolitiek conflict de baas te kunnen. Zijn oproep is dat er miljoenen moeten worden geinvesteerd in het up to date brengen van de strijdmacht. Ik grap tegen mijn dochter: “Wij van WC-eend, adviseren WC eend”, ooit een beroemde reclame in Nederland die symbool is gaan staan voor het in twijfel trekken van deskundigen waarvan hun uitspraken in lijn liggen met hun eigenbelang. De heersende mening in ons land is dat we ons moeten voorbereiden op gewapende conflicten, en dat de overheidsuitgaven voor defensie daarom fors moeten stijgen. Dat Toilet Eend nog wel het een en ander kan leren van de Nederlandse krijgsmacht, blijkt uit de troonrede met de begroting voor het komende jaar: Het budget voor de krijgsmacht is met miljarden euro's verhoogd!

Wat is het gevolg van zoveel meer geld naar defensie? Minder geld voor onderwijs, minder geld voor jeugdhuisvesting en minder geld voor cultuur en verenigingsleven. Wie verliest? Wij allemaal, maar vooral de jongeren! Het verslechterende onderwijs en de structureel slechte voorbereiding op huisvesting voor onze jongeren, komt bij hun hard aan – UNICEF publiceert in haar jaarverslag dat jongeren in Nederland zich niet gehoord voelen. Het tekort aan (betaalbare) huisvesting en (sociale) onveiligheid, waaronder online pesten, speelt bij ongeveer 40 % van de ondervraagde een rol. De uitdrukking het kind van de rekening zijn, is hier letterlijk van toepassing. Ook in strijd zullen jongeren in grote getalen militair worden ingezet. En in situaties waarin gebrek aan perspectief en angst voor dreigingen voor onder meer oorlog, klimaatontregeling, biodiversiteitsverlies, vervuiling en vervreemding de boventoon voeren, is polarisatie niet minder dan te verwachten. Voor de hand liggend zelfs. Als je leeft tussen hoop en vrees, nemen je gevoelens ook de loop met je, van zeer opgewekt tot zeer bedroefd, zoals de Duitsers zeggen, “von himmelhoch jauchzend bis zu tode betrübt”. Dat hoort bij het zitten in een overgangsfase, ook wel luminale fase genoemd. Je weet wat je hebt en zelfs wat niet goed gaat, maar je weet nog niet wat gaat komen.

Is het niet logisch (verstandig) om ons te bewapenen tegen oorlog? Is het niet logisch of verstandig om onze eigen Europese AI en BigTech te ontwikkelen en zo onze afhankelijkheid van Amerika en China te verkleinen? Kort maar duidelijk: Nee! Is het menselijk dat we denken dat we ons moeten bewapenen en bigtech in eigen hand moeten nemen? Ja, volkomen! Zoals een vlieg geprogrammeerd is om op het licht af te gaan (omdat licht buiten de mensgemaakte omgeving meestal vuur of zonlicht is), want daar is leven en dus voeding, zijn wij geprogrammeerd om op onze inventiviteit te vertrouwen als de omstandigheden onvoorspelbaar worden. Maar een vlieg in de mensgemaakte wereld kan worden misleid als het op een lamp afvliegt en sterft (er is niets te eten). Soms moeten we onze directe reflexen even herzienm even afstand nemen. Is Europese Social Media minder verslavend dan Chinese? Zijn Europese gevechtdrones minder onontkoombaar, of zijn Europese kogels minder dodelijk dan Amerikaanse? Is Europese kernenergie minder afvalproducerend dan Amerikaans? Is Europese generatieve AI minder ondermijnend?

Verstandig en wijs is het op momenten dat je het niet meer weet, om een kop thee te zetten. Even overleggen. Niet direct de wapens grijpen, maar met open vizier je omgeving verkennen. Niet je diplomaten van de ambassades in landen die je meer en meer als vijandig gaat beschouwen wegnemen, maar meer (en wellicht betere) diplomaten sturen. Zet geen dood tegen dood, perspectiefloosheid tegenover perspectiefloosheid, maar zet gesprek en vriendschappelijkheid – menselijkheid – boven alles. In de troonrede heb ik niets gehoord over meer geld voor diplomatie. Wel over kunstmatigheid, kunstmatige intelligentie. Laten we niet de fout van de vliegen maken, door op kunstlicht af te vliegen en te sterven. Martin Luther King zei "We must learn to live together as brothers or perish together as fools". Ik volg zijn advies, zoals ik eerder schreef: I've chosen love!

Met generatieve AI wordt onze culturele erfenis verkwanseld!

Ok, kennelijk durven we het niet te zeggen. Met generatieve AI wordt onze culturele erfenis verkwanseld. Cultuur, wat van iedereen in het algemeen is en van niemand in het speciaal, wordt blind en zielloos gevangen in patronen om van daaruit in veelvoud uitgebraakt te worden. Het vermengt zich razendsnel (als een kwaadaardige tumor) met onze culturen. Culturen veranderen daardoor niet alleen, maar worden ook vernietigt. Natuurlijk kan je zeggen dat de mensheid op een dood spoor is gekomen, en dat het niet erg is als het systeem inclusief cultuur instort. Maar we veroordelen een terreurdaad, of bom in het hart van de mondiale samenleving, terwijl we hier toekijken en, na aanvankelijke twijfel, vaak ook nog enthousiast mee gaan doen. Het mag gezegd worden, dat is …. merkwaardig.

Waarom? Wie zijn schuldig aan deze cultuur ontvreemding? Politici die allemaal machteloos toekijken? Welnee, want inderdaad machteloos. Big-tech bazen, die zoals kinderlokkers telkens nieuw snoepgoed “gratis” aan de gemeenschap ter beschikking stellen, om zodra er toegehapt wordt voorzichtig maar steeds dwingender duidelijk maken welke opofferingen ze van het publiek als tegendienst opeisen? Ook niet echt, want op het moment dat de downsides van de grote technologische blessings zichtbaar worden, zijn de diensten al onderdeel van de cultuur geworden. Wetenschappers die niet op tijd hebben gewaarschuwd? Kort voordat generatieve AI op de markt kwam, schreef ik een uitgebreide waarschuwing en ik was zeker niet de enige. En ik ben gewaarschuwd, door collega's en zeker niet in laatste instantie mijn lief: Of je het wilt of niet, met jouw focus op de maatschappelijke gevaren van technologie, wordt je vroeg of laat zeker een Zie-je-wel, of een Ik-zei-het-toch. Zijn wetenschappers die hebben meegewerkt aan de ontwikkeling van AI? Misschien, en dan ben ook ik schuldig, en mijn excuus is precies omgekeerd aan mijn vorige zin, ik had in de jaren 90 geen idee wat generatieve muziekproductie zou opleveren (ik studeerde af op één van de eerste muziek genererende AI systemen, de melody generator). Is het publiek dan schuldig? Eerlijk, ja! Het publiek staat toe dat door Al de cultuur (muziek, boeken, beelden etc.) van generaties voor ons,  te grabbel wordt gegooid. Een concreet en recent voorbeeld op het gebied van AI gegenereerde muziek.

Vlogger en muziekprofessor Rick Beato met op de achtergrond de spotify site van de nepband

Deze week kwam er een zo gezegde psycho rockband the Velvet Sundown volledig uit het niets op de markt met 2 albums. Van niet bestaand (dus geen historie) is de “band” in één dag op vierhonderd duizend maandelijkse volgers op Spotify gekomen. De “single” heet “Dust on the wind” en alle titels, zogenaamd komend van 2 albums, Floating on Echos en Dust and Silence), zijn titels van bekende songs met 1 woord veranderd. Muziek vlogger en voormalig muziekprofessor Rick Beato analyseert de muziek, en concludeert overtuigend dat het om een AI gegenereerd product gaat. Hij concludeert dat er gestolen is van vele muzikanten, bands, en producers, en dat dit product de hardwerkende artiesten nu en uit het verleden naar de achtergrond drukt. Opnieuw, wie neemt nu eigenlijk wie in de maling? De gegenereerde inkomsten via streamingdiensten voor dit druk-op-de-knop-product drukt producten van mensen die met hart en ziel hun muziek proberen voor het voetlicht te brengen naar de achtergrond. Het marginaliseert echte artiesten en feitelijk de hele muziekcultuur. De titels van de “albums” accentueren de houding van schijt aan iedereen, aan alle echt werkende artiesten en producenten.

Natuurlijk is het met een druk op de knop een werkstuk of blog laten produceren en vervolgens presenteren als eigen werk, feitelijk niet veel anders. Schijt aan de docenten, die al die bagger moeten nakijken, die je nog serieus moeten nemen ook. AI is niet perse fout. AI als tool, bijvoorbeeld om zaken te analyseren, is heel iets anders dan AI als bron of generator voor nieuwe producten in bestaande stijlen. Dit is wat ik veelvuldig schreef en tijdens lezingen presenteerde. Maar ik wil geen zie-je-wel worden. Hoewel ik nog nooit copilot of chatGPT iets heb laten genereren, geen plaatjes laat genereren, en principieel niet luister naar AI gegenereerde muziek, ga ik niet vrijuit. Want laat ik eerlijk zijn, ik heb mijn hele carrière te danken aan precies dat: het afstuderen op een generatieve AI. Het is niet anders en dat spijt me!

Zal ik blijven?

Gisteravond waren Victorine en ik met de (schoon)kinderen naar Emmen afgereisd, om daar de voorstelling “Zal ik blijven” (concept en regie Isil Vos) bij te wonen. In het Rensenpark (voorheen dierentuin Emmen) is het Aziëhuis, het voormalig leeuwenverblijf, omgebouwd tot theater en thuishonk voor theaterschool/productiebedrijf Loods13. Onze 16 jarige dochter Dorinthe speelde mee als danser. De hoofdrollen werden door professionele acteurs gespeeld. En eerlijk is eerlijk, wij waren allemaal diep onder de indruk. Wat een prachtige voorstelling, en wat een schitterende productie!

Het was een symbolisch verhaal, waarin nauwelijks gesproken werd, maar al kijkend en luisterend met een koptelefoon op naar wat om ons heen gebeurde (het publiek zat in groepjes verspreid tussen de spelers rondom twee “zuilen”, waarop de hoofdrolspelers zouden worden geëtaleerd) werden we meegezogen in het verhaal met prachtige muziek en diep geraakt. Het begon met een disco scène, met machinaal dansen op four on the floor disco beats, schijnbaar eindeloos doorgaand. Zonder variatie, of beter, iedere danser de eigen variatie, iedereen samen en daardoor alleen. Een beeld dat ik herken uit mijn discoherinnering. Totdat, zo weet ik uit het voor mij ondertussen verre dixo verleden (dixo werd de alternatieve disco genoemd toen ik puber was) er iets gebeurt, je contact maakt, wellicht “beet” hebt. Hier gebeurde iets bijzonders. Het verhaal ontvouwt...

Dit is van het internet, er zijn nog meerdere voorstellingen en het is zeker een aanrader!

Twee spelers, een man en een vrouw, vallen op de grond, bleven stokstijf liggen, en alle dansers verdwijnen op 4 spelers na, die gaan kijken wat er aan de hand is. De twee gevallen engelen blijken te kunnen transformeren tot een soort marionetten, die tot “leven” gewekt kunnen worden als de voormalige dansers ze overeind helpen, en ze plaatsten op de twee geïmproviseerde 'zuilen' (grote houten kabel haspels). Attributen (koffers) worden aangedragen, en de marionetten worden in verschillende poses geboetseerd. Anders dan marionetten, acteren de man en vrouw – de professionele acteurs – ijzersterk, non-verbaal. Je voelde de sidderingen door de zaal gaan, de emoties, die bevroren waren, omdat er slechts discontinue beweging was, van pose naar pose, onder invloed van wat door de marionettenspelers werd aangedragen en geboetseerd. De muziek op de koptelefoon, imperfect, menselijk, de storingen erin, het was absoluut fenomenaal. Dat deze kwaliteit gewoon in Nederland gerealiseerd wordt, en dat de jongeren uit deze omgeving hier een theaterschool heeft op dit niveau, is echt bijzonder. Onze andere (veel) oudere kinderen hebben ook op theaterscholen gezeten, in onder meer Amersfoort, Winschoten en Groningen, maar Loods13 is echt een klasse apart. Alle respect voor het docententeam en hun bezielende leider Eva Wortmann.

Toen we na afloop een drankje dronken, was het mooi om te zien hoe, zoals bij goede kunst vaak het geval is, we allen ons eigen verhaal hadden gemaakt. Voor Deborah ging het over sterven, en hoe vanaf het moment dat je niet meer leeft, anderen de narratieven aandragen waarin je kan voorbestaan zonder nog regie te hebben. Het verhaal gaat... Voor mij ging het over uit het systeem vallen, over niet langer meekunnen draaien in de totaal gemachineerde werkelijkheid, waarin je geleefd wordt, om vervolgens te ontwaken met de bijzondere mogelijkheid die ander – in potentie je grote liefde – te zien, maar nog steeds worden voorzien van attributen (koffers) om de reis van het leven in de gecommercialiseerde wereld te kunnen maken. Voor het systeem is jouw leven ondergeschikt aan jouw consumentzijn... Thorvald, geschoold in verhaalanalyse, legde de nadruk op de enkele woorden en de omhelzing, die de beide spelers aan het eind maakten, voordat ze definitief uit elkaar gingen. Een moment waarin even alles volmaakt was, we could be heroes, just for one day! En allemaal is waar, het was prachtig en indrukwekkend! Fugit amore, de vervlogen liefde, één van de sterkste motieven in dromen en kunst!

Voorbij, afscheid ook. Zal ik blijven? Het is niet mogelijk. Dit was niet alleen de laatste voorstelling van Loods13 op deze locatie, na 14 jaar als theaterschool te hebben gedraaid voor jongeren uit de omgeving van Emmen, waaronder Dorinthe, houdt Loods13 de theaterschool voor gezien en gaat ze door als productiehuis in Donderen (aan de andere kant van de provincie). Na afloop spraken we meerdere leerlingen, die bij Loods13 hun zelfvertrouwen hadden gevonden, of sterker, zichzelf in een verwarrende wereld van adolescentie, waarin ieder met een eigen opgave en bagage aan de slag was. Neurodivers (ADHD, ASS, hoogbegaafd, of juist minder begaafd), gender issues, de theaterschool bood een plek waar je mocht ontdekken wie je was, of wilde worden. To be or not to be, zijn en worden, theater als catharsis, het is er via Shakespeare al minstens sinds de oude Grieken, en hier dus echt op een uitzonderlijk niveau, waar helaas de gemeentelijke (populistische) politiek geen fatsoenlijke salarissen en bestuur voor over heeft. En dat is toch droevig. Ik gun alle jongeren juist in deze tijd van verminderd perspectief een Loods13. Maar daarvoor moeten volwassenen hun (bestuurlijke) verantwoording nemen, en dat gaat verder dan populistische pietpraat, dat gaat over de vraag of je echt wil blijven. Een aanrader, Zal ik blijven!

Folk- gezondheid gaat over... ons! (Wereld met dementie 2)

Afgelopen zaterdag hadden wij in de tuin bij de buren het Folk veur Volk festival (Oud Aalden te Aalden), ondertussen editie nummer 30. Meer dan 1000 mensen bij elkaar, genietend van de bands uit Ierland, Frankrijk en Nederland, de heerlijke midzomer nacht (21 juni, de langste dag van het jaar) en elkaar. Op het kleine podium vooral singer-songwriters die zichzelf begeleiden op akoestisch gitaar, op het grote podium bands, veelal met fiddle en soms steelguitar. Veel songs werden door het publiek meegezongen, dit is volkscultuur, en regelmatig werd er geschampt dat generatieve AI deze volkscultuur nooit van ons zou kunnen afnemen. Ik vrees dat dit te gemakkelijk gedacht is – sociale media en nog meer generatieve AI steelt vooral van “vrijwillig” geplaatste input, dus volkscultuur –. maar vooruit, ook ik voel me op en top!

Totdat we tussen de wisseling van 2 bands besluiten de hond (Miep) even uit te laten. Onze tuin is gedeeltelijk omgebouwd tot fietsenstalling, er staan honderden fietsen keurig tegen de tijdelijk geplaatste dranghekken. Die zaterdagochtend, voordat het festival begon, zagen we  een boer bezig met gif over “zijn” bloembollenveld te spuiten. Omdat we de traktatie met waarschijnlijk zwaar gif liever aan ons voorbij wilde laten gaan, veranderden we onze route. Gelukkig is er ondertussen wetenschappelijk aangetoond dat glyfosaat gevaarlijk is voor de volksgezondheid, dus zal dit vast het laatste jaar zijn van bollenteelt met gif door boeren uit het westen die hier in Drenthe, land pachten en omdat ze er verder geen enkele binding mee hebben hun opkomende rijkdom met hand en gif verdedigen.

Terwijl wij onze ronde met Miep lopen om ongeveer 21:30, zoals gezegd tussen de wisseling van bands, zijn we het gebeuren met gifspuit van die ochtend al weer vergeten, ook omdat het vaak gebeurt. Overigens vaak op vrijdagavond of zaterdagochtend, zodat de concentraties op maandagochtend, mocht er bodeminspectie komen, al zo laag zijn, dat het dan niet meer aantoonbaar strafbaar is. Dan zien we een paar honderd meter van ons huis en dus ook het festival vandaan, dat het hele bloemenveld bruin is. Alles dood, in één dag. Vele honderden mensen zingen mee met de muziek van het kleine podium terwijl op het hoofdpodium de band uit Ierland aan het opbouwen is. Wij kijken uit over een vergiftigd land, dode planten, vernietigd bodemleven.

Het doodgespoten veld...

Dit is, heel dicht bij huis, wat een samenleving met dementie laat zien. Het hoofd weet niet wat de handen doen, er is geen controle over alle deelactiviteiten die in functie zou moeten zijn van veilig voortbestaan: volhoudbaarheid. Dit treft ons niet individueel, maar als mondiale samenleving in het geheel, zo betoogde ik in mijn vorige blog. Mensen kunnen het ene moment opkomen voor vrede, of rebelleren tegen uitsterving (XR), om het volgende moment vrolijk – vooral onwetend – mee te liften op praktijken die juist alle ontluistering in vol ornaat met zich meebrengen: vleesindustrie, asfalt, online shopping en transport, etc. Er valt niet aan te ontkomen. Ieder lokaal initiatief tot bevordering van volhoudbaarheid, wordt “gecompenseerd” door nieuwe ontwikkelingen die dit volkomen ongedaan maken. Ook ik kan me totaal niet onttrekken aan deze bewegingen. Ook mijn handelen en denken draagt bij aan het dominante imperatief: oneindige groei uit eindige middelen. Juist vanwege de onhoudbaarheid van dit economische bevel, zijn we in de fase van mondiale dementie aangekomen.

Nogmaals, het is overal zichtbaar, in de roep naar vrede, terwijl onze regeringen roepen om meer geld voor wapens, in de noodzaak van zorg voor klimaat, milieu, natuur en elkaar en de jaarlijkse verdere overschrijding van de planetaire grenzen en toename van eenzaamheid en perspectiefloosheid van onder meer onze jongeren. We doen allemaal mee, meestal ongewild en vaak slechts half bewust. Dat is nu eenmaal een symptoom van dementie.... Vandaag doen we mee door de Saksische folk cultuur met muziek met elkaar te vieren en verdedigen tegen AI, om morgen onze voortgangsreportages weer handig door ChatGPT te laten genereren, in ieder geval in eerste aanmaak.

De rijkste mensen van de wereld, allemaal man, verdienen allen hun geld met ontluisterende technologieën, onverkort allemaal in te zetten voor macht over het volk. Zelfs cultuur wordt ontvreemd van het volk, zogenaamd voor het volk (generatieve AI). Venetië wordt voor de bruiloft van Bezos geconfisqueerd, de atmosfeer om de aarde in gevaar gebracht en de ruimte daarbuiten vervuild door Musk en miljardairs die willen doorgaan voor levensgenieter. En de vrede, die wordt verkwanseld voor een verdere technologie (wapen) wedloop. Zolang wij naar de pijpen van de tech-curatoren van de demente mondiale samenleving dansen, in plaats van samen te leven, gaat er niets veranderen. Pas als we beseffen dat ons hele leven een Folk festival is in onze eigen achtertuinen, snappen we dat volks (FOLK) gezondheid over ons gaat! En laat ik positief eindigen, het was een fantastisch festival, met hulde voor de buren Egbert en Henny en de vele vrijwilligers uit Aalden en omgeving die dit mogelijk maakten. Wij hebben er van genoten, dit is samenleven!

Samenleving met dementie... (Wereld met dementie 1)

Precies vandaag is het 26 jaar geleden dat mijn lief Victorine en ik samen gingen wonen. Vanaf het begin ontwikkelde we er een soort “sport” in om te zien hoe organisaties konden worden beschreven in aan de psychopathologie ontleende termen. Een bedrijf of overheidsdienst, bijvoorbeeld, kon aangeleerde hulpeloosheid tonen, waarin werknemers min of meer collectief het idee hadden ontwikkeld dat het onvermijdelijke toch wel zou gebeuren, onafhankelijk van hun inzet, van of ze veel of weinig hun best deden. Zo'n organisatie noemden we dan depressief. In een telkens kleiner wordende wereld, waarin grenzen in vele richtingen verdampten door massamobilisatie en vervolgens het internet, zagen we borderline problematiek als vanzelfsprekend gevolg. Zoals mensen bij de borderline personality stoornis worstelen met hun identiteit en deze trachten te consolideren in sterke wisselende voorkeuren en afwijzingen, zagen we een samenleving waarin dat zo'n beetje volks psychopathologie nummer 1 was geworden. Een eeuw eerder, aan het eind van de negentiende eeuw, zouden volgens onder meer Sigmund Freud in de gegoede (Weense) burgerij veel vrouwen reageren op het benauwende keurslijf dat de maatschappij hen oplegde met “hysterische compulsies” (een verouderde term voor dwangstoornissen, zoals OCD), een soort protest of uitweg uit de maatschappelijke dwangbuis. Victorine en ik zijn beide gepromoveerd in de toepassing van de theorie van dynamische systemen, vandaar dat wij bij voorkeur spreken van systemen in plaats van bedrijven, organisaties, gezinnen, of samenlevingen.

Een paar maanden geleden kwam Victorine met de vergelijking van de hedendaagse samenleving met de ziekte van Alzheimer. Ze wees erop dat een accommodatie stoornis bij dementie wellicht het meest centrale kenmerk is. Net zoals iedereen, treedt ook de persoon met dementie de wereld tegemoet vanuit bestaande kennis en handelings-schema's. Bij mensen zonder dementie, worden deze schema's continu (subtiel) aangepast (geaccommodeerd) aan de continu veranderende vereisten uit de omgeving. Bij dementie gaat dit aanpassen verloren, waardoor de persoon de vereiste handelingen of cognitieve vaardigheden niet meer tot zijn/haar beschikking heeft. Flexibiliteit (mentaal en vaak ook fysiek) gaat verloren, de gedachte en gepercipieerde werkelijkheid wordt geassimileerd binnen de snel verouderende systemen, waardoor de persoon steeds minder adequaat functioneert.

de persoon die ik enkele jaren voor onze ontmoeting was

In onze samenleving zien we veel werkelijkheden, die min of meer op zichzelf staan, zonder een flexibele of vloeiende verbinding met het grote geheel te hebben. Zoals soms een dementerende persoon op één bepaald moment in het proces nog uitstekend in staat is om een herinnering van lang geleden te verwoorden, of een goed geautomatiseerde handeling uit te voeren, bijvoorbeeld pianospelen voor de pianist, of een wortelkanaalbehandeling voor de tandarts, zo kent onze maatschappij veel instanties met gespecialiseerde knowhow en (sub)routines, op een hoog niveau van complexiteit. Echter, de samenhang tussen al die hooggespecialiseerde instanties is niet flexibel, niet vloeiend, maar toont tekenen van … dementie. Het hoofd weet niet wat de handen doen. Processen worden geassimileerd in routines die feitelijk al lang niet meer optimaal zijn. We doen op talloze plaatsen zaken precies zoals we ze doen, omdat we dat altijd al zo deden.

Vooruitdenken is voor personen met dementie lastig, juist omdat er een accommodatie stoornis is. Dit geldt voor onze samenleving evenzeer. Als samenleving stellen we, net als dementerende personen, veel cruciale vragen niet, en blijven we ons onaangepast beroepen op conservatisme en veiligheden die bijvoorbeeld met het verdwijnen van (lands)grenzen al lang vervlogen zijn. We gaan massaal voorbij aan de nieuw ontstane grenzen aan de groei, de volhoudbaarheid, klimaat en milieuverandering, biodiversiteit etc.. Autocraten die aan deze nieuwe grenzen geen boodschap hebben, maar (nostalgisch) de landsgrenzen verheerlijken, nationalisme propageren, in een wereld die zo multinationaal is geworden als de onze, lijken op diep demente Alzheimer patiënten, die nog naarstig op zoek zijn naar een telefooncel om naar huis te bellen.

Hoewel we direct de nood van begrijpen van de dementerende persoon die verstokt een telefooncel zoekt om naar huis te bellen om te zeggen dat hij/zij de weg een beetje kwijt is, kunnen autocratische systemen die versterkt met moderne technologie nationalistische heimwee aanwakkeren, ontaarden in levensgevaarlijke dwang- of oorlogs- economie. Met de week zien we nieuwe voorbeelden, helaas...

Maar laten we daar nu niet aandenken, ik herinner me onze eerst dag samenwonen vandaag 26 jaar geleden als gisteren, en ik zou geen dag willen hebben gemist!