Precies vandaag is het 26 jaar geleden dat mijn lief Victorine en ik samen gingen wonen. Vanaf het begin ontwikkelde we er een soort “sport” in om te zien hoe organisaties konden worden beschreven in aan de psychopathologie ontleende termen. Een bedrijf of overheidsdienst, bijvoorbeeld, kon aangeleerde hulpeloosheid tonen, waarin werknemers min of meer collectief het idee hadden ontwikkeld dat het onvermijdelijke toch wel zou gebeuren, onafhankelijk van hun inzet, van of ze veel of weinig hun best deden. Zo'n organisatie noemden we dan depressief. In een telkens kleiner wordende wereld, waarin grenzen in vele richtingen verdampten door massamobilisatie en vervolgens het internet, zagen we borderline problematiek als vanzelfsprekend gevolg. Zoals bij de borderline personality stoornis mensen worstelen met hun identiteit en deze trachten te consolideren in sterke wisselende voorkeuren en afwijzingen hebben voor de een dan wel de ander, zagen we een samenleving waarin dat zo'n beetje volks psychopathologie nummer 1 was geworden. Een eeuw eerder, aan het eind van de negentiende eeuw, zouden volgens onder meer Sigmund Freud in de gegoede (Weense) burgerij veel vrouwen reageren op het benauwende keurslijf dat de maatschappij hen oplegde met “hysterische compulsies” (een verouderde term voor dwangstoornissen, zoals OCD), een soort protest of uitweg uit de maatschappelijke dwangbuis. Victorine en ik zijn beide gepromoveerd in de toepassing van de theorie van dynamische systemen, vandaar dat wij bij voorkeur spreken van systemen in plaats van bedrijven, organisaties, gezinnen, of samenlevingen.
Een paar maanden geleden kwam Victorine met de vergelijking van de hedendaagse samenleving met de ziekte van Alzheimer. Ze wees erop dat een accommodatie stoornis bij dementie wellicht het meest centrale kenmerk is. Net zoals iedereen, treedt ook de persoon met dementie de wereld tegemoet vanuit bestaande kennis en handelings-schema's. Bij mensen zonder dementie, worden deze schema's continu (subtiel) aangepast (geaccommodeerd) aan de continu veranderende vereisten uit de omgeving. Bij dementie gaat dit aanpassen verloren, waardoor de persoon de vereiste handelingen of cognitieve vaardigheden niet meer tot zijn/haar beschikking heeft. Flexibiliteit (mentaal en vaak ook fysiek) gaat verloren, de gedachte en gepercipieerde werkelijkheid wordt geassimileerd binnen de snel verouderende systemen, waardoor de persoon steeds minder adequaat functioneert.
In onze samenleving zien we veel werkelijkheden, die min of meer op zichzelf staan, zonder een flexibele of vloeiende verbinding met het grote geheel te hebben. Zoals soms een dementerende persoon op één bepaald moment in het proces nog uitstekend in staat is om een herinnering van lang geleden te verwoorden, of een goed geautomatiseerde handeling uit te voeren, bijvoorbeeld pianospelen voor de pianist, of een wortelkanaalbehandeling voor de tandarts, zo kent onze maatschappij veel instanties met gespecialiseerde knowhow en (sub)routines, op een hoog niveau van complexiteit. Echter, de samenhang tussen al die hooggespecialiseerde instanties is niet flexibel, niet vloeiend, maar toont tekenen van … dementie. Het hoofd weet niet wat de handen doen. Processen worden geassimileerd in routines die feitelijk al lang niet meer optimaal zijn. We doen op talloze plaatsen zaken precies zoals we ze doen, omdat we dat altijd al zo deden.
Vooruitdenken is voor personen met dementie lastig, juist omdat er een accommodatie stoornis is. Dit geldt voor onze samenleving evenzeer. Als samenleving stellen we, net als dementerende personen, veel cruciale vragen niet, en blijven we ons onaangepast beroepen op conservatisme en veiligheden die bijvoorbeeld met het verdwijnen van (lands)grenzen al lang vervlogen zijn. We gaan massaal voorbij aan de nieuw ontstane grenzen aan de groei, de volhoudbaarheid, klimaat en milieuverandering, biodiversiteit etc.. Autocraten die aan deze nieuwe grenzen geen boodschap hebben, maar (nostalgisch) de landsgrenzen verheerlijken, nationalisme propageren, in een wereld die zo multinationaal is geworden als de onze, lijken op diep demente Alzheimer patiënten, die nog naarstig op zoek zijn naar een telefooncel om naar huis te bellen.
Hoewel we direct de nood van begrijpen van de dementerende persoon die verstokt een telefooncel zoekt om naar huis te bellen om te zeggen dat hij/zij de weg een beetje kwijt is, kunnen autocratische systemen die versterkt met moderne technologie nationalistische heimwee aanwakkeren, ontaarden in levensgevaarlijke dwang- of oorlogs- economie. Met de week zien we nieuwe voorbeelden, helaas...
Maar laten we daar nu niet aandenken, ik herinner me onze eerst dag samenwonen vandaag 26 jaar geleden als gisteren, en ik zou geen dag willen hebben gemist!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten