Waarschijnlijk de meest gebruikte methode om via
psychologisch onderzoek informatie te verkrijgen, is het poneren van een
stelling en vervolgens vragen aan de respondent aan te geven in hoeverre men
het eens, of oneens is. De respondent krijgt dan bijvoorbeeld 5 opties: (1)
helemaal oneens, (2) oneens, (3) niet oneens/niet eens, (4) eens en (5)
helemaal eens. Zowel bij individuele diagnostiek, als bij grootschalige
enquêtes wordt deze zogenaamde Likert schaal methode veel gebruikt,
waarbij het aantal antwoord mogelijkheden (de schaal) varieert tussen 3
"punten" en 7 punten. Bij individuele diagnostiek gaat het dan
bijvoorbeeld om vragen als Hoe vaak heeft u gedachten over de dood
(bijna continu, regelmatig, af en toe, zelden, nooit) of stellingen
als Ik vind het moeilijk om desgevraagd mijn mening te geven in een
groep waar ik nog niemand goed ken. Vragen worden vervolgens op
onderwerp geclusterd (bv in een cluster suïcidale gedachten, of sociale angst).
Als er een aantal vragen is per cluster kan gekeken worden naar de samenhang
ofwel interne consistentie. Immers, het is onwaarschijnlijk dat iemand die vaak
piekert en aan de dood denkt op een andere vraag aangeeft als het zonnetje in
huis gezien te worden.
Bij enquêtes kan de mening van bijvoorbeeld de
gemiddelde Nederlander, of de gemiddelde bezoeker van jouw bedrijf (bv een
horecaonderneming) worden vastgesteld. Met (gunstige) uitkomsten wordt
“geschermd”: de klanttevredenheid is bij 95 % van onze klanten zeer hoog, of we
scoren gemiddeld 4,3 op een 5 puntschaal klanttevredenheid: een 8,6. Om
meerdere redenen valt hier echter veel op af te dingen.
Zo speelt de sociale wenselijkheid vaak een rol. Als
je net hebt uitgecheckt en de vriendelijke receptioniste vraagt je nog even de
korte evaluatie in te vullen, ben je geneigd de hotelbeleving anders te
evalueren dan wanneer je er rustig later van een afstand nog eens op
terugkijkt. Ook zijn er meer wiskundige bezwaren tegen bijvoorbeeld het
omzetten van nominale schaalwaarden in cijfers. Is bijvoorbeeld de afstand
tussen helemaal mee oneens en oneens wel net
zo groot als tussen eens en helemaal eens? Mag je
een cijfer tussen de 1 en de 5 wel altijd zomaar transformeren naar een cijfer
tussen 0 en 10? Hoewel de sociale wenselijkheid en de meet-technische aspecten
serieuze beperkingen kunnen zijn, is er een naar mijn mening veel essentiëler
bezwaar: de meting creëert haar eigen werkelijkheid.
Stel je wilt weten wat de gemiddelde Europeaan van
twee volstrekt idiote stellingen vindt, bijvoorbeeld “Dagdromen zijn blauw” (of "God is blauw") en “Dagdromen zijn geel” ("God is geel"). We gaan naar een onderzoeksbureau, dat de
beschikking heeft over een representatieve groep respondenten en zij poneren
beide stellingen met daarna de 5 antwoordmogelijkheden (van helemaal oneens tot
helemaal eens). Na het enquêteren hebben we een mening: de meeste mensen vinden God of dagdromen (net iets) meer blauw dan geel (of andersom). Echter, dat vinden
mensen niet, hooguit gaan ze dat vinden als het onderzoek goed
"gemarketeerd" wordt. Stel je bent geïnteresseerd in individuele
verschillen, dan zou het onderzoek een nieuwe dimensie kunnen toevoegen aan
persoonlijkheid psychologie: mensen die dagdromen geel vinden zijn vaak ook de
mensen die meer in verandering geloven, bijvoorbeeld. Of iets willekeurigs
anders...
Nu zult u wellicht zeggen dat dit onschuldige
luchtfietserij betreft die het in televisieprogramma’s of reclamefolders van
ondernemers goed doet. Maar heeft u zich dan wel eens afgevraagd waarom,
bijvoorbeeld, ondanks het investeren van miljoenen onderzoek financiering, er
nog steeds geen duidelijkheid is over de definities van veel (psychologische of
psychiatrische) beelden zoals Autistisch Spectrum Stoornis of ADHD? Zou het
kunnen dat, althans gedeeltelijk, de beelden bestaan uit psychologische door
Likert schalen (onbewust) gecreëerde werkelijkheden? Want vaak worden ook hier
vragen met Likert-schalen gebruikt om deze psychische syndromen te
diagnosticeren. Daarom is het belangrijk om te bepalen in welke mate de "etiketten"
hun eigen "dragers" creëren (wordt vervolgd).
