De heerser als slaaf

Daniel Tammet schrijft in zijn boek thinking in numbers “Human beings’ quest for meaning is perpetual; lack of meaning is offensive to the mind, and whatever the scale of the problem, a solution is a thing of beauty” en verder “Where chaos is subdued and the arbitrary averted, there lies beauty, and it’s all around us” (P.243). Een kunstwerk kan net zo sterk als een logische verklaring of een wetenschappelijk model betekenis geven aan hetgeen onbegrepen is, zoals een gedicht woorden kan geven aan hetgeen onuitgesproken is. 

In het genoemde boek laat Tammet aan de hand van Leo Tolstoj en de wiskunde van verandering (de calculus) zien dat feitelijk bijvoorbeeld koningen, politici en bestuurders geen macht hebben, maar dat ze de slaven zijn van het volk, waarin gevoelens van angst, woede, hebzucht en verlangens naar rust, vrede en rijkdom als een zwerm bijen ontstaan vanuit het niets, miljarden kleine iteraties, die zo nu en dan vorm krijgen en heel af en toe haast tastbaar lijken te “wachten” op bevelen. Een land trekt, zo stelt Tammet, niet ten strijde omdat een heerser dat zegt, maar omdat alle onvrede en ontstane ideeën om er wat aan te doen de heerser “dwingen” om de bottom-up ontstane (geëmigreerde) krachten met commando’s top-down te coördineren. De machthebber kan veroordeeld zijn tot machtsvertoon. De hoofdpersoon in George Orwell’s “Shooting an elephant”, bijvoorbeeld, wordt in Birma als Brits politieman door een woedende menigte gedwongen tegen zijn wil een olifant dood te schieten.

Het lijkt op het eerste gezicht een rare gedachte. Maar bij nader inzien is het voor mij “a thing of beauty”. Ook een machthebber danst een dans waarbij hij/zij niet op tenen mag trappen. Sterker nog, juist een leider moet met zoveel factoren rekening houden, dat het leven als het ware door de agenda en de telkens emergerende dynamiek gedirigeerd wordt. Meer vrijheid dan iemand die zich zoveel mogelijk vrijgemaakt heeft, is onmogelijk. En wie is dat dan, de zwerver? Maar die is dan alsnog de slaaf van de machinerie die het lichaam is, een keurig periodiek systeem met zwermachtjge eigenschappen waar zo nu en dan op grond van talloze (metabole) iteraties honger, dorst, verlangen, angst jeuk en pijn ontstaan, die de “eigenaar” zullen dwingen om bevrediging. 

Als de bewegingen vanzelf gaan, geautomatiseerd, of wellicht beter, gemachineerd, hebben we er niet eens erg in dat we gestuurd worden in de voor ons gevoel “vrije” keuze. Maar als we ons niet kunnen vinden in de “gedwongen” machinaties, als we vluchten voor andermans of onze eigen pijn of de honger, beseffen we onze onvrijheid. Andersdenkenden, of zelfs anders voelenden zijn voor ons een bedreiging, omdat ze onbereikbaar zijn. Er is niet een gedachtesprong nodig om de afstand te overbruggen, maar een nieuwe bottom-up ontstane zwerm. 

Daniel Tammet verschaft prachtige inzichten in wiskunde en menszijn. Vanwege zijn unieke cognitieve vermogens (intellect en geheugen, voor een weddenschap onthield hij in een paar maanden zo’n 25.000 cijfers van het getal pi na de komma), wordt hij ook wel brainman genoemd. Net anders in veel aspecten: genie, autistisch, homoseksueel, uitzonderlijk geheugen, polyglottisch, maar vooral menselijk. Wetenschappers hebben hem uitvoerig onderzocht vanwege zijn autisme. Voor mij is hij vooral een zeer menselijk auteur, die laat zien dat wetenschappelijke regels geen begrip zullen doen ontstaan van bottom-up ontstane andersheid, zoals autisme. Kunst wellicht wel! Of het moet wiskunde zijn, maar dat is ook kunst! Uit iteraties ontstane zwermen, onstuitbaar en onbestuurbaar dwingen de heersers op alle niveaus (van orgaan via individu tot volk) in de illusie van controle. Zolang er niemand vlucht, zijn wij vrij: fijne feestdagen!

Ps in het kader van de komende kerst, zocht ik een hedendaagse schrijver die christelijk is, en zo kwam ik bij Daniel Tammet!

Forum, een boodschap uit Fantasia

Stelt u zich een sprookje voor, waarin een diersoort leeft, de Troelala’s, dat grote rijkdom bezit, maar langzaam is gaan beseffen dat het zich in het geheel niet heeft beschermd tegen mogelijke aanvallen van buiten. Dat er vele andere soorten zijn die de rijkdom begeren, staat vast. De Troelala’s hebben ook universiteiten, waar de geleerde Troelala’s waarschuwen voor een aanval van diersoort A. De meeste wetenschappers zijn het daarover eens, maar er zijn ook wetenschappers die dat niet geloven. De laatste tijd wordt er veel geld uitgetrokken aan het beschermen tegen diersoort A, maar dat is verspilling, zeggen deze geleerde Troelala’s. De populistische Troelala leiders laten deze geleerden hun boodschap dat bescherming tegen A geldverspilling is voortdurend op het podium roepen. Daarna roepen ze andere “dissidente” geleerden op om op andere punten de mainstream lessen van politiek, wetenschap en denken te ondermijnen. Natuurlijk laten ze de geleerden nooit helemaal uitspreken. Dan zou de geleerde zeggen dat diersoort A niet het probleem is, maar diersoort B, en die kan vliegen, dus bescherming zou nog veel meer geld kosten....

Terug in de echte wereld, weten we allemaal dat het consumptie gedrag van onze soort de mens voor onze planeet en daarmee ook ons voortbestaan op termijn steeds minder houdbaar is. Afname van biodiversiteit, vergiftiging van onze biotoop, veranderingen van psychologisch en cultureel welbevinden, dreigende mondiale economische spanning (disbalans in de verdeling van schaarste en “overschot”) en machtsstrijd die daar het gevolg van is, dreigende ernstige disruptie en technieken (kernbom, AI in het kader van oorlogvoering en vernietiging) en klimaatverandering; er zijn vele gevolgen, waar we beslist mee aan de slag moeten. Niet alleen politiek en bedrijfsleven, maar ook “gewone” burgers en wetenschappers en leraren. Kortom, wij allemaal.

Helaas zien we dat voor persoonlijk gewin op de korte termijn, populisten voor elk van de problemen een deskundige vragen de mainstream visie op het gebied (milieu, veiligheid, klimaat) tegen te spreken om zo op korte termijn het ontstane gevoel van urgentie en ongerustheid bij het grote publiek te verdoven. En, zoals gesteld, omdat we allemaal iets moeten doen, laten we ons graag troosten. Als een eminent geleerde zegt dat bijvoorbeeld de huidige visie op klimaatverandering niet klopt, dan gaat het vaak over zaken waar het publiek geen oordeel over kan hebben zonder eerst expert te worden. Als de boodschap is dat de aanval niet van soort A verwacht moet worden en daarna de expert weer afgeserveerd wordt, heeft niemand gehoord dat de nieuwe versie (klimaatverandering versie 326 ipv de inmiddels mainstream versie 325) nog dreigender is: soort B. Of niet een kernbom is de dreiging maar, op fluistertoon, de neutronenbom.

Het spelen van dit kwalijke “spelletje” door populisten vanwege de begeerde korte termijn roem, is naar mijn mening misdadig, en een daad tegen de mensheid. Dat zou het niet zijn als de “massa” die zich door de populisten laat sussen en tegelijkertijd ophitsen tegen de vermeende vijand (de “linkse” intellectuelen, in Nederland nb onder aanvoering van de “rechtse” premier Mark Rutte!) beter had leren systeemdenken op de middelbare school. Hier ligt dan een concrete uitdaging voor het onderwijs in onder meer wiskunde, maatschappijleer en geschiedenis, dat verder dient te gaan dan trucjes aanleren om sommetjes te beantwoorden en jaartallen feitjes uit het hoofd te leren. Want pas dan kunnen we de boodschap van de Troelala’s uit Fantasia niet alleen horen, maar ook begrijpen en toepassen!

PS “elk volk krijgt de leiders die het verdient”. Naast de positieve beweging, waarin veel sneller dan voorheen een veranderde zienswijze door een heleboel mensen kan worden geadopteerd (dit beschreef ik vorige week), is er ook een deel van de bevolking erg ontevreden, wat bijvoorbeeld deze week weer blijkt uit de “rellen” in Duindorp omdat de relschoppers “hun” nieuwjaarsvuurwerk is “ontnomen”. Voor populisten is deze ontevredenheid hun levensader. De slimste populisten verleiden wetenschappers door op hun ijdelheid in te spelen, door ze podium te bieden om elkaar tegen te spreken, en dat is te kwader trouw!