In tweede instantie

Afgelopen december was er ineens de ophef over een kunstwerk van Maurizio Cattelan - de comedian - dat bestond uit een met duct tape op de museum muur geplakte banaan. En het was niet zo maar een museum, en ook niet zo maar een kunstenaar. Voor het kunstwerk, de ontbindende (verkleurende) banaan die bij iedere groenteboer voor wat kleingeld gekocht zou kunnen zijn, werd de waarde bepaald op meer dan 100.000 dollar. Mijn eerste reactie was dat ik het aanstellerige gekte vond. In tweede instantie vind ik het oprecht een meesterwerk. Hoe zit dat?

We leven in een wereld waarin het alledaagse, het arbitraire, soms tot in het ridicule wordt uitvergroot. YouTubers die met prietpraat meer dan een miljoen volgers hebben op hun kanaal, muziekproducties die regelrecht uit apps en doosjes worden samengesteld die wereldhits worden, of een boerenzoon die in een televisieprogramma geholpen wordt aan de vrouw, (of geheel geëmancipeerd aan de man), om maar een paar voorbeelden te noemen. Wat echter met die exorbitante successen niet in beeld is, is dat de meeste babbelende YouTubers geen influencer worden, de meeste deejays geen wereldhit scoren en de meeste boerenzonen hun amoureuze perikelen aan de straatstenen niet kwijt kunnen. En het verschil tussen wereldfaam en vergetelheid is ... toeval.

Precies dat toont de banaan aan. Kunst is een spiegel, een mirror of society. Door onze communicatietechnologie, die de globalisering en bijbehorende schaalvergroting heeft mogelijk gemaakt, zijn er enkele reuzen ontstaan en die maken van alle andere mensen ongewild ... dwergen. De Comedian had precies de uitwerking die het in het beste geval zou kunnen hebben. Dankzij de grote naam van de kunstenaar - Maurizio Cattelan is wereldberoemd, onder meer met America, een 18 karaats solide gouden echt werkende WC - zou de Comedian gezien worden. Vervolgens meldt zich binnen de tijd een Nederlandse kunstenares, Merel Engelman, die op haar mbo opleiding in 2013 voor haar persoonlijk trendboek ook een banaan met ductape op een wit marmeren plaat had geplakt, die ze fotografeerde en in januari 2014 op instagram plaatste. Natuurlijk kreeg ze er geen aandacht voor. Ik verwacht niet dat Cattelan op haar Instagram pagina Merels banaan heeft gezien. Maar het geeft nog meer inzicht in de buitensporige interesse die massacommunicatie media mogelijk maken voor zelfs het volstrekt arbitraire. Merel Engelman versterkt het effect van de Comedian. 

Ook performancekunstenaar David Dutana bouwt verder aan het kunstwerk, door de banaan onder het toeziend oog van het geschokte publiek van de muur te halen en op te eten, terwijl hij dit alles met een camera opneemt en op zijn Instagram plaatst. Hij laat zien hoe verschalen werkt en voorkomt dat het kunstwerk wegrot. Het kunstwerk en alles erom heen - wel of geen plagiaat, het “vernietigen” door een andere kunstenaar, de discussies (belachelijk veel geld voor iets zo arbitrair) - doet wereldwijd stof opwaaien. Voor de kunstenaar was er veel lef nodig, zijn reputatie en de spot waren deel van de inzet. En succes was niet verzekerd, wat bij kunst in tegenstelling tot “kitsch” feitelijk nooit zo is. Mede hierdoor is dit een heel andere banaan dan die van Merel Engelman, de inzet was veel groter. Toch heeft Merel ook lef getoond, net als David Dutana, en hiermee hebben drie kunstenaars zichzelf in de Comedian gevestigd. Met dit alles doet kunst wat het naar mijn idee zou moeten doen, de emoties beroeren, aanzetten tot reflectie en nadenken. Echter ook hier is vooral de eerste verontwaardiging enorm uitvergroot en de reflectie die in tweede instantie volgt, zelden of niet gehoord. In laatste instantie ben ik dan ook slechts een dwerg. En dat is dan ook weer toeval.