Vakantie 2021: To count or not to count …

Alweer is het academisch jaar voorbijgevlogen. Een bijzonder jaar, waarin ik vanuit mijn huis overal over de wereld colleges gaf en overleggen bijwoonde. Zojuist heb ik ze netjes in het repository opgeslagen, zodat mijn bazen in een oogopslag mijn werk kunnen beoordelen via een paar getallen: zoveel publicaties, zoveel lezingen, kennisproducten, gehonoreerde aangevraagde budgetten etc. Kengetallen, waarmee mijn functioneren gekend wordt. Ook buiten het werk zijn we gek op het kwantificeren. Een willekeurige greep uit de NOS Nieuwssite.

De nieuwbouw van een prestigeobject, zoals een nieuw museum, parlementsgebouw, wegknooppunt of metrolijn is weer zoveel % duurder uitgevallen dan was afgesproken. Van de mensen die vorig voorjaar Corona hadden, hebben 10.000 tot 15.000 een half jaar later nog steeds serieuze klachten, waarvan 30% tussen de 20 en de 40 is. Het aantal transplantaties in 2020 van organen die na overlijden zijn afgestaan, daalde met 4 procent ten opzichte van 2019. Meer psychologisch: Geef je leven een cijfer tussen de 1 en de 10? Hoe goed functioneer je nu in vergelijking met voordat je de aandoening had, of de therapie begon? De quantified self, ik kan pas rustig gaan slapen als mijn smartwatch me vertelt dat ik voldoende stappen heb gezet.

Ik tel dus ik ben. In dit interview uit 1958 (!) betoogt schrijver/filosoof Aldous Huxley (1894 – 1963) dat we aan een combinatie van overbevolking en ongebreidelde technologische “vooruitgang” onze vrijheid “vrijwillig” zullen gaan overdragen aan overorganisatie (“bureaucracies of big business or big governments”): een gemechaniseerde quantified world community. De twee meest gelikete reacties onder het interview op YouTube: “Remarkable that we must listen to an interview from 1958 to understand what's happening in 2021” (van TimBimJim met 1,8k likes) en “Over 60yrs ago and Huxley saw it coming. Now it’s literally happening in front of our very eyes and most people still can't see it” (Lucius Domitius, 1,4k likes). Cijfers lijken noodzakelijk om duidelijk te maken waar we het over hebben. Zijn ze niet ook, in lijn met Huxley,  een waan van feitelijkheid, waarmee we zand in de ogen strooien van hen die trachten door te denken?

Ja en nee. Ja, we verheffen cijfermatige data – inclusief het schijn-telbare, zoals een cijfer voor geluk, tevredenheid, gezondheid, sportiviteit, etc. – vaak boven elke andere vorm van data. In de hiërarchie van data, informatie, kennis, wijsheid bestaat data dan automatisch uit een cijfer. Dat is natuurlijk niet vanzelfsprekend, data kan ook een kwalitatief gegeven (feit) zijn. Zelfs “feiten” zijn altijd in verandering. “Vaste” feiten zijn dat vooral omdat ze relatief aan de tijdschaal waarop wijzelf veranderen “onveranderlijk” lijken. Het aantal publicaties per jaar zegt feitelijk niets over de inhoud, het ziekteverzuimpercentage binnen je team gaat niet vanzelfsprekend over de sfeer binnen je team. We vergelijken vaak appels met peren, omdat we in de cijfers uit het oog verliezen waar ze naar verwijzen. Een publicatie in het ene wetenschapsgebied is echt iets heel anders dan in een ander vakgebied. Er zijn studies waarin praktisch iedereen of juist niemand aan de slag komt in het vak waarvoor opgeleid wordt. Er zijn studies waarin een jaar na afstuderen praktisch iedereen of niemand aan de slag komt. En 5 jaar later kan dit anders of zelfs omgekeerd zijn. 

Enkele weken geleden lazen we in de Volkskrant dat in Nederland enkele honderden tot duizend pas afgestudeerde medisch specialisten geen passend werk kunnen vinden, ondanks dat bij het UVW “slechts” 140 werkloze specialisten staan geregistreerd (verschil omdat jonge specialisten tijdelijk andere banen vervullen). Kennis van de werkelijkheid achter de cijfers leert ons dat in het organisatie/verdienmodel van ziekenhuizen de zorg wordt geleverd met structureel specialisten in opleiding. Afgestudeerde specialisten kunnen daardoor alleen instromen bij uitbreiding van de zorg, of vertrek van huidige specialisten.

Nee. Om cijfers te begrijpen – om er mee te kunnen redeneren – heb je inzicht nodig, dan zijn ze zeker nuttig. Verbouwingen die steeds duurder uitvallen, bijvoorbeeld, zijn een gevolg van de aanbestedingsprocedures, die bouwers verleidt irreëel goedkoop te bieden, om dan als de klus eenmaal binnen is, op te plussen. Publiceren om het publiceren, opleiden om het verdienmodel, aanbestedingen winnen (wetenschap, bouw) om het winnen, het zijn allemaal voorbeelden waar het zicht op de werkelijkheid achter de cijfers verloren is gegaan. Met een gewonnen aanbesteding, heb je nog geen bouw- of onderzoeksproject gerealiseerd. Integendeel, “paren” zoals winnen en werken, publiceren en kennisontwikkeling zijn door on-inzichtelijke fixatie op cijfers uit elkaar gegroeid.

Maar nu is het bijna vakantie en genieten we van Bauke Mollema, die deze week een lastige etappe in de Tour de France won na een solo van ca 40 km. Waar elke profrenner tegenwoordig een ‘kastje’ op zijn/haar stuur heeft waarop via de joules afgelezen kan worden of iemand op de limiet rijdt, of nog meer energie kan leveren tot de finish, moet Mollema als hij fietst niets hebben van dit soort cijfers. Hij rijdt op ervaring en vooral intuïtie. Wens ik jullie allen een hele fijne vakantie, met veel intuïtie en vrijheid!  

PS na de vakantie kom ik terug met mijn blog. Graag wil ik mijn dank uitspreken aan mijn blogredactie (Gerard, Victorine, Deborah en Thorvald) en in het bijzonder de “hoofdredacteur” Gerard Kok