Zo maar, afgelopen week, zit ik in gesprek met één van mijn kinderen als zij stelt dat je, met enig gevoel voor drama, zou je kunnen zeggen dat we tot op steeds grotere hoogte gekoloniseerd worden door (Big) Tech(nologie) en gehacked door (sociale) media, met daarin een steeds pregnantere rol voor generatieve AI. Machthebbers weten hoe en waar ze aan de knoppen willen zitten, en van democratische goed ingelichte keuze is steeds minder sprake. Wellicht heb ik daarom moeite met schrijven, denk ik, ook ik voel dat we in een overgangsfase zitten, er moet en zal iets gebeuren, maar wat? Wat moedeloos zetten we de tv aan, een praatprogramma aan het eind van de dag, waarin een hooggeplaatste militair snel uitlegt dat we momenteel in Nederland niet het materieel en de bemensing hebben om een gewapend geopolitiek conflict de baas te kunnen. Zijn oproep is dat er miljoenen moeten worden geinvesteerd in het up to date brengen van de strijdmacht. Ik grap tegen mijn dochter: “Wij van WC-eend, adviseren WC eend”, ooit een beroemde reclame in Nederland die symbool is gaan staan voor het in twijfel trekken van deskundigen waarvan hun uitspraken in lijn liggen met hun eigenbelang. De heersende mening in ons land is dat we ons moeten voorbereiden op gewapende conflicten, en dat de overheidsuitgaven voor defensie daarom fors moeten stijgen. Dat Toilet Eend nog wel het een en ander kan leren van de Nederlandse krijgsmacht, blijkt uit de troonrede met de begroting voor het komende jaar: Het budget voor de krijgsmacht is met miljarden euro's verhoogd!
Wat is het gevolg van zoveel meer geld naar defensie? Minder geld voor onderwijs, minder geld voor jeugdhuisvesting en minder geld voor cultuur en verenigingsleven. Wie verliest? Wij allemaal, maar vooral de jongeren! Het verslechterende onderwijs en de structureel slechte voorbereiding op huisvesting voor onze jongeren, komt bij hun hard aan – UNICEF publiceert in haar jaarverslag dat jongeren in Nederland zich niet gehoord voelen. Het tekort aan (betaalbare) huisvesting en (sociale) onveiligheid, waaronder online pesten, speelt bij ongeveer 40 % van de ondervraagde een rol. De uitdrukking het kind van de rekening zijn, is hier letterlijk van toepassing. Ook in strijd zullen jongeren in grote getalen militair worden ingezet. En in situaties waarin gebrek aan perspectief en angst voor dreigingen voor onder meer oorlog, klimaatontregeling, biodiversiteitsverlies, vervuiling en vervreemding de boventoon voeren, is polarisatie niet minder dan te verwachten. Voor de hand liggend zelfs. Als je leeft tussen hoop en vrees, nemen je gevoelens ook de loop met je, van zeer opgewekt tot zeer bedroefd, zoals de Duitsers zeggen, “von himmelhoch jauchzend bis zu tode betrübt”. Dat hoort bij het zitten in een overgangsfase, ook wel luminale fase genoemd. Je weet wat je hebt en zelfs wat niet goed gaat, maar je weet nog niet wat gaat komen.
Is het niet logisch (verstandig) om ons te bewapenen tegen oorlog? Is het niet logisch of verstandig om onze eigen Europese AI en BigTech te ontwikkelen en zo onze afhankelijkheid van Amerika en China te verkleinen? Kort maar duidelijk: Nee! Is het menselijk dat we denken dat we ons moeten bewapenen en bigtech in eigen hand moeten nemen? Ja, volkomen! Zoals een vlieg geprogrammeerd is om op het licht af te gaan (omdat licht buiten de mensgemaakte omgeving meestal vuur of zonlicht is), want daar is leven en dus voeding, zijn wij geprogrammeerd om op onze inventiviteit te vertrouwen als de omstandigheden onvoorspelbaar worden. Maar een vlieg in de mensgemaakte wereld kan worden misleid als het op een lamp afvliegt en sterft (er is niets te eten). Soms moeten we onze directe reflexen even herzienm even afstand nemen. Is Europese Social Media minder verslavend dan Chinese? Zijn Europese gevechtdrones minder onontkoombaar, of zijn Europese kogels minder dodelijk dan Amerikaanse? Is Europese kernenergie minder afvalproducerend dan Amerikaans? Is Europese generatieve AI minder ondermijnend?
Verstandig en wijs is het op momenten dat je het niet meer weet, om een kop thee te zetten. Even overleggen. Niet direct de wapens grijpen, maar met open vizier je omgeving verkennen. Niet je diplomaten van de ambassades in landen die je meer en meer als vijandig gaat beschouwen wegnemen, maar meer (en wellicht betere) diplomaten sturen. Zet geen dood tegen dood, perspectiefloosheid tegenover perspectiefloosheid, maar zet gesprek en vriendschappelijkheid – menselijkheid – boven alles. In de troonrede heb ik niets gehoord over meer geld voor diplomatie. Wel over kunstmatigheid, kunstmatige intelligentie. Laten we niet de fout van de vliegen maken, door op kunstlicht af te vliegen en te sterven. Martin Luther King zei We must learn to live together as brothers or perish together as fools. Ik zei het al eerder: I've chosen love!
