Geesteswetenschappen en kunsten zijn nu meer nodig dan ooit tevoor!

Mijn zoon wil graag PhD onderzoek doen in de geesteswetenschappen. Nadat hij met een 10 voor wiskunde B en negens voor natuur- en scheikunde zijn VWO diploma op zak kreeg, studeerde hij Engelse literatuur en daarna haalde hij ook zijn research master. Hij volgde zijn passie, en deed het erg goed. Direct kreeg hij PhD mogelijkheden aangereikt, waarop hij enthousiast zou beginnen en toen... kregen we een nieuwe overheid, met een killere houding naar wetenschap in het algemeen, en geesteswetenchap en kunst in het bijzonder. Hij werkt nu naar tevredenheid als computerprogrammeur, hij is naast een uitstekende alpha een haast nog betere beta, maar hij blijft hopen op andere tijden. Zou met het nieuwe kabinet, er ook weer meer budget voor onderzoek in de kunst, cultuur en geesteswetenschappen vrijkomen?

Ik hoop hartstochtelijk met hem mee! Ik denk als er iets van belang is, is dat niet dat we nog meer onderzoeksgeld in technologie (in feite toch een al dan niet verkapte wapenwedloop) pompen, maar dat we ons gaan herbezinnen op wie en wat we zijn geworden, als mens, als mensheid, als globale versus locale culturen. En daar hebben we onze jongeren hard bij nodig. Ook onze beta's, alpha's en gamma's, onze creatievelingen, kortom, een nieuwe generatie diverse mannen, vrouwen en non-binairen, iedereen. De grote industrieen investeren gigantisch in Big tech, maar zaken als verbondenheid, literatuur ontwikkeling, culturele identiteit, morele en ethische ontwikkeling waaronder filosofie en rechtsgeleerdheid, de kunsten, spiritualiteit staan buiten de belangstelling. Tegelijkertijd begint iedereen aan te voelen dat juist vanuit deze gebieden het straks gaat of we met de razendsnelle voortschrijdende technologische ontwikkelingen (we naderen de …) erop of eronder gaan. Mijn zoon is niet de enige jongere die met een uitgesproken beta-talent expliciet kiest voor een alpha of gamma wetenschap, alleen al binnen zijn research master mede (oud) studenten kwam hij er meerdere tegen.

Regelen en ontregelen zijn nooit zo sterk van belang geweest als nu. Kunst die discussie oproept, ons op het verkeerde been zet, ons daarmee oproept om in balans te komen, zoals muziek die op een zeker moment expres lelijk is, is net zo belangrijk als kunst die perspectief toont, die hoop geeft, en die daarin niet ontregelt, maar voorzichtig “regelt'. Het mag naast elkaar bestaan. Net als activisme (ontregelen) en beschermende regelgeving hand in hand kunnen gaan. Generatieve AI staat bijvoorbeeld nu nog buiten ons, ook gaf deze week muziek influencer Rick Beato al te kennen dat in de popmuziek praktisch alle grote hits van dit moment ten minste gedeeltelijk met AI gecomponeerd en geproduceerd worden (Suno). Suno heeft een mega deal met platenmaatschappij Warner Brothers gesloten, zo vertelde hij, en daarmee is het allemaal geregeld... Of niet? Kijk, hier is dus de lacune, dit is waarom we veel meer moeten investeren in de kunsten en de alpha en gamma wetenschappen. We zijn met de ontwikkelingen (sociale media, daarna de aandacht hack platforms, toen generatieve AI) continu te laat. MIT onderzoekers Kosmyna et al. (2025) lieten zien dat studenten daadwerkelijk minder leerden van het schrijven met chatgpt. Sterker, hoe minder technologische ondersteuning, hoe sterker ze hun eigen denken ontwikkelen!

Of Super Intelligence zo snel zal ontwikkelen als sommige mensen denken, weet ik niet. Wel weet ik dat er veel onderzoeksbudget gestoken wordt aan het combineren van biologische cellen als dragers/voeders met super krachtige (AI) chips. Het is namelijk met de huidige louter electronische componenten niet mogelijk om de AI intelligentie (rekenkracht) te implementeren in een organisch brein. En Elon Musk (met zijn bedrijf Neurolink) is al lang niet meer de enige die dat als doel heeft. Experimenteel zijn er al werkende verbindingen van ao chips met huid- en bloedcellen. Natuurlijk een heel gevaarlijke ontwikkeling. De industrie ontwikkelt deze zaken. Overheden (waaronder de wetenschappelijke opleidings- en onderzoeksinstituten) zouden naar mijn idee veel meer complementair moeten zijn, dan achter de industrie aan te rennen. Wellicht kunnen we nu alvast onderzoeken wat we vinden van een rijke klasse, die straks wel of niet een monopolie verwerft in het zichzelf verrijken met kunstmatige superintelligentie in hun breinen. Moeten we dit verbieden? Hoe dan? Hier liggen veel meer vragen dan antwoorden, en juist dit is het gebied dat we steevast minder onderzoek subsidies toekennen. Regelen, hoe dan? Ontregelen, ook goed, maar opnieuw, hoe, waar, wanneer?

Een nieuwe generatie staat klaar. Mijn zoon zegt zelf: "ik ben inderdaad misschien een betere beta, maar met een te groot verantwoordelijkheidsgevoel om niet een goede alfa te zijn". Greta Thunberg was een eerste uitgesproken spreekbuis. Geef deze nieuwe generatie de ruimte. Niet alleen voor mijn zoon, maar ik zou zeggen, laten we nu onze kansen pakken! 

"De nieuwe generatie". Op de foto Zelda, als pup voor het eerst bij Floris, onze toen 9 jaar oude Duitse dog (foto Victorine) 

Kosmyna, N., Hauptmann, E., Yuan, Y. T., Situ, J., Liao, X. H., Beresnitzky, A. V., ... & Maes, P. (2025). Your brain on chatgpt: Accumulation of cognitive debt when using an ai assistant for essay writing task.

Grootspraak

In mijn vorige blog betoogde ik dat feiten perspectiefafhankelijke constructen zijn, die niet altijd in een stricte hiërarchie (transitief) geordend kunnen worden (transitief: b > c en a > b dan geldt a > c). Soms is een ordening niet transitief (cyclisch: a verslaat b verslaat c verslaat a, denk aan het spel steen papier schaar). Hoewel gemachineerde systemen (waaronder AI) transitieve ketens kennen, kunnen ze (in ieder geval tot nu toe) niet omgaan met cyclische ordening, zo betoogde ik. Deze blog gaat over hoe kunstmatige intelligentie zich verhoud tot authenticiteit.

Iemand is authentiek als die in de uitingen van gedrag, kundigheden, emoties en/of mentale prestaties (“cognities”) de eigen unieke persoon laat zien, vanuit een eigen unieke geschiedenis en positie. Als een musicus, bijvoorbeeld, een eigen unieke intonatie heeft, waarin de eigen aanpak en geluid en (de interpretatie) haast onmiskenbaar kunnen worden onderscheiden, dan spreek je van authenticiteit. Natuurlijk is relatieve onkunde en authenticiteit niet altijd strikt van elkaar gescheiden. Sterker nog, slordigheid, of onkunde kunnen juist heel authentiek zijn! Bob Dylan, bijvoorbeeld, baseerde zijn unieke persoonlijke stijl op een combinatie van niet volledig toon zuivere zang, slordige articulatie en ritmische positionering en aansprekende teksten; een authentieke stijl die werd opgevat als een nieuw geluid van verzet tegen de (klein)burgelijke mores van de gevestigde orde. Authenticiteit definieren betekent onherroepelijk ook aangeven wat niet authentiek is. Een violist die enkel exact het geluid en de intonatie van een bepaalde meester violist imiteert, of een zanger die alleen de stem van Elvis Presley nadoet, is daarin dus niet (of minder) authentiek. Het gaat om het vinden van de eigen unieke zeggingskracht, de eigen plaats en stem.

Woorden die we spreken, lijnen die we tekenen/trekken, of tonen die we zingen of musiceren, zijn in feite proxies van emotionele, handelings- en/of denkprocessen. Hierin drukken we ons uit en daarmee maken we ons aan de ander kenbaar. 

Natuurlijk is ieder woord (net als iedere toon, of iedere deel handeling) 'geleend'. Echter, vanuit onze authenticiteit maken we ze eigen, eigenen we ze toe. Degene die jou ziet in jouw eigenheid – authenticiteit – gaat daarmee (bewust of onbewust) de communicatie met jou aan. Ik ben omdat wij zijn beschrijft een communicatieproces, een uitwisseling. 

Gebaren, woorden, handelingen of klanken die door een machine worden gegenereerd, daarentegen, duiden niet op 'proxies' van een wezen. Zelfs niet als ze slimmer en efficienter lijken dan die van een hele volksstam bij elkaar. Natuurlijk kunnen we ons laten misleiden door mooie volzinnen, of zelfs hele door AI gegenereerde betogen of muziek. In onze waarneming maken we dan deze smart gegenereerde “output” tot iets wezenlijk en wordt het alsnog taal. De waarheid, of algemener, de authenticiteit zit dan in “the eye of the beholder”. Maar feitelijk is het ruis, output, die als grootspraak enorm veel ruimte inneemt in de informatie kanalen tussen authentieke mensen: ik ben omdat de machine en ik zijn?

Zelda en ik, gefotografeerd door Victorine

Staan we er wel eens bij stil wat alle machine gegenereerde informatie (en teksten, plaatjes, filmpjes en muziek) betekenen voor onze authentieke zijn in verbinding met elkaar? Een componist, bijvoorbeeld, werkt met de verwachtingen van de luisteraar, om juist te zwijgen, of een andere kant op te gaan dan wordt verwacht, om te verbazen, vanuit de eigen unieke componeerstijl, de authenticiteit. Hiermee communiceert die, wat verrijkend kan zijn voor luisteraar, musici en componist. Ik ben, omdat wij zijn! Authentieke communicatie die soms eeuwen later nog heel goed kan spreken. Tijdloos. Deze week heb ik alle nocturnes, preludes en etudes van Chopin geluisterd, en was ik in contact met een authentiek wezen over bijna 200 jaar...

Geven we met geautomatiseerde pulp die we toch opvatten als gerichte proxies van wezenlijke communicatoren niet veel te veel van onze meest verheven verbondenheid op? Laten we vooral ook beseffen dat het feit dat zaken discutabel zijn, niet direct betekent dat we er direct mee moeten ophouden. Automobiliteit is net zozeer discutabel als generatieve AI en vreselijk veel andere zaken, waar zonder we zelfs vaak niet meer zonder meer zouden kunnen overleven... Zelfs in al mijn persoonlijke windmolen gevechten, moet ik blijven beseffen dat ik ben omdat wij zijn. En daar ben jij!

Tegenstrijdige feiten?

Feiten laten zich niet altijd eenduidig ordenen. Een voorbeeld vormt de uitspraak "Jong zijn wordt overschat". (één van de acteurs in de film Freakier Friday hoorde ik dat zeggen). Evenzeer geldt het omgekeerde, "jong zijn wordt onderschat". Feiten zijn perspectief afhankelijk, en een perspectief vereist een verhaal, of, iets formeler, een theorie (of "theorette"). Een tweede voorbeeld vormt een pianist die op de radio telkens gevraagd wordt te kiezen uit twee componisten: Bach of Mozart, en als hij dan bijvoorbeeld Mozart kiest, is de volgende vraag Mozart of Brahms. Na een tijdje is hij zo terecht gekomen bij Rachmaninov of Copland, als hij kiest voor Rachmaninov. Bij Rachmaninov of Bach kiest hij voor … Bach. Dit is onlogisch: Bach zou onder alle volgende componisten moeten staan, en nu staat die boven alle componisten die na hem als meer geliefd werden genoemd. Ook hier geldt dat perspectief bepalend is; bij elk gepresenteerd duo vergelijk je beide componisten en komt er een bepaald perspectief naar voren (beroemdste componisten, classicisten, pianomuziek, etc.). Anders gezegd, onze werkelijkheid is altijd een perspectief op wat zich aan ons voordoet, en vereist hierin een telkens (iets) ander verhaal. In de wetenschap is het geloof in grote alles overkoepelende verhalen al zeker honderd jaar geleden verlaten.

Hetgeen hierboven wordt beschreven, wordt meer formeel non-transitiviteit genoemd. Een bekende demonstratie van non-transitiviteit is het spel "steen, papier, schaar". De schaar verslaat het papier (knipt het in stukken), het papier verslaat de steen (het bedekt de steen), maar de steen verslaat de schaar (de steen maakt de schaar bot). Het betreft dus een cyclische orde: steen < papier < schaar < steen < papier … etc. Dit wordt ook wel een nulsom orde (of spel) genoemd. Een keten die als orde (opeenvolging) geen cyclische effecten heeft, noemen we transitief, en hierbinnen valt dan rechtstreeks te argumenteren in kwalificaties. Rekenen, argumenteren, en logica is verreweg het eenvoudigst in transitieve werkelijkheden. Getallen zijn geordend van klein naar groot, en daardoor is de telbare werkelijkheid het meest toegankelijk voor transitieve argumentatie. Echter, praktisch alles dat er voor ons echt toe doet is … nontransitief.

Het behoeft nauwelijks betoog dat we momenteel een sterk geloof hebben in de telbare wereld. We noemen data goud, spreken van de digitale transformatie en hechten waarde aan de quantified self. Deze begrippen geven invulling aan ons geloof in een telbare, kenbare en dus logisch (transitieve) wereld, een wereld die, zo geloven wij, wij als mens indien we haar kennen steeds beter (duurzamer, comfortabeler) kunnen beheersen (of minstens beheren). Gevolg is dat vele non-transitieve elementen die onze werelden vormen vanuit vele unieke en gedeelde perspectieven niet of onvoldoende worden (h)erkend. Daardoor praten we vaak langs elkaar heen, vanuit ons eigen gelijk, en lukt het ons niet om een overstijgend perspectief te vinden. Met andere woorden, laten we alsjeblieft ons best doen, te erkennen dat er, juist als het er echt toe doet, vele waarheden tegelijkertijd zijn. Tegenstrijdigheden horen bij ons leven, bij de non-transitiviteit. Door alle successen in digitale technologie, raken we hierop naar mijn mening veel te veel het zicht kwijt, en bouwen we een verwrongen schijn transitieve werkelijkheid, die in strijd is met het leven zelf. Mijn lief roept het op in onze nieuwe kerstsong, die op 6 december uitkomt: Let's agree to disagree!

De maan en het leven ("Maanleven"), foto Victorine de Graaf

Menselijke grondstoffen

Terwijl ik met Miep (onze onvolprezen zwarte labrador) in alle vroegte aan het wandelen ben, gaat mijn telefoon. Victorine belt, en feliciteert me met onze trouwdag. Verrek, 11-11-99, vandaag precies 26 jaar geleden. Neem ik haar te veel voor lief? Nee, als er nog anarchie in mij huist, is het wel in mijn liefde voor haar. Beschaamd loop ik door. Ik peins. De wereld zoals die zich aan ons voor doet, moet je niet voor lief nemen... De essentiele technologieën, waarop onze mondiale wereld draait, waren al bedacht voordat zelfs de oudste nu nog levende mens op aarde werd geboren. We hebben deze wereld geerfd; in de gebaande paden, dragen we onze steentjes bij aan vervolmaking... 

Althans, dat denken of hopen we. Maar staan we er wel eens bij stil of dit allemaal wel zo verstandig is? Staan we er wel eens bij stil wat al die enorme versterking van menselijke aspecten door automobiliteit, rekenkracht, of uberhaupt zaken als taal en communicatietechnologie met ons doet? Wat dit doet met onze menselijke "grondstoffen", zoals motivatie of liefde? Leven we niet veel te veel in verwachtingen, in automatismen en gewoontes en te weinig in verwondering, in anarchie?

In mijn vorige blog stelde ik dat kan worden beargumenteerd dat automatiseren altijd twijfelachtig is, omdat het vroeg of laat grondstoffen “gedachteloos” opslokt zonder het equilibrium waaraan ze onttrokken worden in termen van groei en herstel voldoende in ogenschouw te houden. Ik stelde dat het automatiseren van menselijke omgang (social media, interesses afleiden via algoritmes, chat GPT) en kunst (plaatjes, muziek en film AI generatie) het allerlaagste wat je kunt doen. Maar het lijkt onstuitbaar, het wordt met de dag algemener. Naast AI gegenereerde teksten, zie ik op Linkedin bij steeds meer posts dezelde soort kenmerkende AI gegenereerde plaatjes, terwijl iedereen een fototoestel van zeer hoge kwaliteit in zijn/haar smartphone letterlijk voor het grijpen heeft. 

Dit is wat automatiseren doet, het gaat al snel een leven op zichzelf leiden, dat wij mensen als vanzelfsprekend gaan zien. Dat het internet en daarbij zaken als de race naar continue vergroting van rekenkracht in chips enorm veel energie en middelen vereist (ten koste gaat van leven op onze planeet en gevolgen heeft in termen van vervuiling, klimaatverandering en afname van biodiversiteit), nemen we voor lief. Haast nog erger is dat we nog niet een begin van een idee hebben van wat dit alles kost in termen van menselijke grondstoffen; onze creativiteit, onze trots, onze liefde en genegenheid voor elkaar, onze interesse, motivatie, ambitie, ambachtelijkheid, etc. zijn we geneigd volledig buiten beschouwing te houden.              

Victorine en ik op 11 november 1999

De inzet van machines om onze positie op de apenrots te verbeteren, heeft een lange geschiedenis. Gisteren zagen mijn jongste dochter Dorinthe en ik een prachtige nieuwe verfilming van Mary Shelley's geniale roman Frankenstein, a modern Prometheus, uit 1818. In de roman, die Mary (zij was een nicht van die andere geniale vrouw Ada Lovelace, die de computer uitvond) op 18 jarige leeftijd schreef, laat ze zien dat in ons streven om Homo Deus (God, een scheppende super-aap) te worden, we de gevolgen negeren van onze technologische creaties die – eenmaal geschapen – niet ongedaan kunnen worden gemaakt. Het buiten beschouwing laten van de gevolgen van de inzet van grondstoffen verslindende machines, deden we eerder toen we onze menselijke mobiliteit (te voet) steeds vaker gingen vervangen, eerst door inzet van mede organismen (ezels, paarden) en sinds de negentiende eeuw door de inzet van machines (motoren, vliegmachines, etc.). Automobiliteit gaat slechts in allerlaatste instantie om de gemotoriseerde koetsjes, waar wij ons volledig op focussen. Onafhankelijk van hoe de koetsjes gemotoriseerd zijn (al zou het zuiver met wind kunnen), zijn de infrastructuren die ze nodig hebben enorm “demanding” in termen van grondstoffen (miljoenen kubieke meters asfalt voor de wegen, die dwars door de natuur heen snijden, vangrails, drainage buizen etc. etc., zie deze eerdere blog).

Overigens is het zeer veelzeggend dat na ruim een eeuw automobiliteit en een eeuw vliegmobiliteit we nog steeds niet systematisch zicht hebben op de gevolgen hiervan op menselijke grondstoffen. Natuurlijk zijn er verbanden gelegd tussen de mobiele mens (Homo Mobiles) en psychopathologie, waaronder borderline personality disorder. Maar stel de vraag maar eens aan een psycholoog, psychiater, pedagoog, antropoloog of socioloog in je omgeving, en je zult verbaasd staan. Veel improvisatie, nog niet een begin van een eenduidig antwoord...

Het feit dat ik nooit een dag zonder haar heb willen zijn, maakt dat ik echt geloof dat liefde van een andere orde is. Liefde ligt buiten de materialisatie, buiten de gebaande paden, de snelwegen en automatismen. Ze ligt in het hart, waar ook de essentiele kunsten veilig liggen afgeschermd. I've chosen love!

Muziek te grabbel

Voor popmuziek geldt het nog veel sterker dan voor gecomponeerde (klassieke en moderne) muziek, maar alle muziek is gebaseerd op traditie. Preciezer, op vele culturele tradities. De liedjes van Taylor Swift, bijvoorbeeld, kan je binnen een liedtraditie plaatsen (met vaste stijlkenmerken bv met betrekking tot instrumentkeus, opbouw intro, couplet, refrein en brug), of binnen een traditie van countrypop. Mede hierdoor kan je direct bij de eerste keer horen al meeneuriën met grote delen van het refrein en couplet. Als een artiest zoals Taylor Swift dan ook haar muziek na een deal van haar belangenbehartiger (platenmaatschappij) weggeeft aan een BigTech bedrijf om hun AI mee te trainen, geeft ze niet alleen zichzelf weg, maar vooral ook de culturele bouwstenen waar haar liedjes (net als alle andere liedjes op de wereld) op gebaseerd zijn. Ook Elton John en Billie Eilish hebben toegestemd in dat hun platenmaatschappijen (Universal, Sony en Warner Music) hun aanklacht naar AI muziek startups Udio en Suno hebben omgezet in een verdienmodel. Hiermee is het hek nog verder van de dam, mensen kunnen met een druk op de knop perfect geproduceerde shit produceren met hun naam erop in de stijl van deze artiesten (en alle andere namen die deze maatschappijen uitbrengen).

Je kunt betogen dat automatiseren altijd twijfelachtig is, omdat het vroeg of laat grondstoffen “gedachteloos” opslokt zonder het equilibrium waaraan ze onttrokken worden in termen van groei en herstel voldoende in ogenschouw te houden. Kunst automatiseren is naar mijn mening wel het allerlaagste wat je kunt doen. Als mede bedenker/bouwer van een van de eerste generatieve muziek AI systemen, weet ik helaas echt waar ik het over heb. Ter verdediging hadden wij eind jaren 80 begin jaren 90 nooit verwacht dat dit zo algemeen en groot zou worden, simpelweg omdat het internet zoals het nu bestaat nog niet bestond. Maar goed, kunst mag niet geautomatiseerd worden geproduceerd. Hetzelfde geldt voor literatuur, columns, gedichten en andere schrijfkunst, en natuurlijk voor beeldende kunst en film. Dat roem vaak het gevolg is van automatisering is al sinds de massamedia (radio en later TV) bijna zonder uitzondering het geval, en is vervelend maar tot daar aan toe. Dus dat voor Taylor Swift in een Nederlands stadion het halve land uitloopt en dat voor de even talentvolle singer-songwriter bij mij in de straat nog niet eens het buurtcafé gevuld kan worden, is een gevolg van geautomatiseerde marketing en distributiemachines, waarin de bijdragen van media en journalistiek even onvermijdelijk als “vrijwillige” lijken te zijn. Nogmaals, automatiseren leidt onherroepelijk en altijd tot twijfelachtige praktijken, maar het automatiseren van kunstzinnige processen zelf, is simpelweg fout. Dank aan Elton John, Billie Eilish en mevrouw Swift, jullie geven in je zelfoverschatting een cultuur weg, waar miljoenen artiesten groot en klein met hart en ziel aan werk(t)en. Billie, Taylor en Elton zijn slechts de gezichten van de grote merken (de gezichten/labels) en dat is het dramatische hierachter, de grote platenmaatschappijen zijn overstag gegaan, en via deze "labels" wordt dat nu publiek bekend gemaakt.

Het bericht van RTL boulevard

Billie Eilish geeft de helft van haar inkomsten aan goede doelen. Mooi! Maar... waarom geven mensen zoals zij, die toevallig op het goede moment op de juiste plaats stonden en zo de vruchten van geautomatiseerde processen in een onmetelijke overdaad verkregen, deze overschotten aan goede doelen? Ja, het is beter dan de overtollige oogsten doordraaien (drugs, exorbitante huizen, seks en rock and roll). Maar in een democratie heffen we geld ten gunste van het algemeen belang via belastingen. Door ons gekozen politici kunnen dan kiezen hoe ze het geld terug laten stromen in de gemeenschap. Is het bijvoorbeeld niet gek dat praktisch ieder plaatselijk poppodium zwaar gesubsidieerd moet worden om niet ten onder te gaan, terwijl sommige artiesten (“topmerken”) in het segment exorbitant verdienen? Evenzeer geldt dat voor voetbal. Amateurvoetbal kan vaak moeilijk rondkomen, terwijl sommige profs tot de rijken der aarden behoren... Als deze sterren dan ook nog een belastingparadijs opzoeken (belasting ontduiken) en vervolgens zelf bepalen aan welke doelen ze schenken, wordt, wat kort door de bocht gesteld, de democratie verwanseld. Al met al wordt de gemeenschap door onder meer BigTech en haar geautomatiseerde aandachtsindustrie behoorlijk verziekt.

Gelukkig zijn er ook nog bijna 200 menselijke beschavingen op de planeet die volledig geïsoleerd bestaan van onze technische en (schijn)democratische "zegeningen", dus zonder elektriciteit, massa mobiliteit en media. Hun communicatietechnologie gaat niet verder dan de woorden, de symbolen en rituelen, waarmee ze verbonden leven met hun habitat, zonder automatiseren. Zij nemen niet meer dan de natuur ze geeft. Het grootste gevaar, zo cynisch is het, zijn wij, of beter, onze social media influencers, die ze cultuur willen brengen, maar die ziekten met zich meedragen waardoor ook deze volksstammen met uitsterven bedreigd zijn. Zullen wij, in plaats van te kijken hoe we in Europa minder afhankelijk kunnen leven van Amerikaanse BigTech, kijken hoe we uberhaupt met minder tech kunnen leven? We hebben altijd onze mond vol van digitaliseren, maar als je een simpel proces als het stemmen zo betrouwbaar mogelijk wilt doen, moet het …. analoog! Tijd om ons te bevrijden van generatieve AI, zeker in de kunsten!

Vragen aan een politicus

Wat is Technology Push? Hoe ga je om met duurzaamheid en de complexity paradox? 

Over een paar weken hebben we in Nederland weer verkiezingen. Drie rechts populistische partijen zaten aan het stuur, zij zouden het beleid maken wat “de mensen thuis” zouden wensen. Ze kwamen niet veel verder dan ruim een jaar bekvechten en het land daarmee bestuurlijk ongeveer op stilstand zetten. Nu, in verkiezingstijd, herhalen ze schaamteloos dezelfde populistische onzin waarmee ze “groot” werden, en volgens de laatste peilingen zijn opnieuw de rechts populisten het meest populair. “De mensen thuis” lijken moeite te hebben met één en één bij elkaar op te tellen...

Het grootste dossier dat populisten presenteren asiel. Volgens hun zit Nederland vol, en lijdt de “gewone” Nederlander onder de stroom asielzoekers, omdat ze voor onveiligheid op straat zorgen en bovendien voorrang zouden krijgen bij woningtoewijzing, terwijl er woningnood is. Dat feitelijk het aantal asielzoekers de laatste jaren omlaag gaat, wordt bij de populistische ophef systematisch verzwegen. Ook spreken ze niet over de oorzaken van wereldwijde migratie, zoals door de mens ontstane afname van biodiversiteit (bijvoorbeeld industriele visvangst, met als gevolg schaarste aan natuurlijke voeding en dus toegenomen afhankelijkheid van complexe industriele voeding), plundering van schaarse grondstoffen door Westerse multinationals en klimaatverandering, die bij elkaar tot oorlogen, armoede en epidemieen en mislukte oogsten leiden. Als je echt wilt dat iedereen genoeg heeft aan een eigen stukje aarde, moet je hele andere dingen regelen dan haat zaaien ten opzichte van een groep slachtoffers. Ik stelde mezelf vanochtend de vraag: Wat vind jij dat we zouden moeten doen?

Tja, ik geef toe dat het makkelijker is om te vertellen wat we niet zouden moeten doen, dan wat wel. Laat ik beginnen met terug te gaan naar de gemeenschap. We leven in een wereld waarin praktisch iedere staat grote staatsschulden heeft. Schulden bij banken, of andere particuliere partijen die succesvol zijn (of zijn geweest) in het verzamelen van geld. De gemeenschap leent dus geld van de succesvolste partijen van deze planeet, praktisch allemaal multinationale spelers, waarvoor landsgrenzen niet gelden (en vaak ook letterlijk zijn ze bezig met de grenzen van de planeet te overschrijden). In dit kader is de ruimtevaart activiteit van mensen als Bezos en Musk veelzeggend. Met onze leningen om gemeenschappen geld voor begrotingen en subsidies te verstrekken voor goede doelen, of kunst en cultuur, of werkgelegenheid of een basisinkomen, voeden we de machtigen in de wereld, de top van het pyramidespel. Bijna zonder uitzondering bestaat de top uit Tech, de wereld wordt bezeten door BigTech. Laat nu juist technologie (in praktijk vaak technocratie) verantwoordelijk zijn voor een groeiende energiebehoefte per wereldburger, klimaatverandering, afname van biodiversiteit en een groeiend gevoel van eenzaamheid en vervreemding in diverse staten, waar populisten met al hun antwoorden handig op inspelen. Dus staten hebben schulden, net als gemeenten, en individuen, maar de schulden van onze schuldenaars blijven continu buiten de de discussie. Juist, sociale mediaverslaving, luchtvervuiling, fijnstofvervuiling, aan wie worden de gevolgen hiervan doorberekend? Concreter, wanneer gaat Elon Musk betalen aan de toekomstperspectief verschuivingen ten gevolge van Open AI? Of aan de oorlogen en strijd in Afrikaanse mijnen om edelmetalen voor zijn Tesla accus te bemachtigen?

Mijn vraag aan een politieke partij zou verder rijken dan morgen. Hoe zorgen jullie ervoor dat we ons leven als rupsjes nooitgenoeg in een schijnwereld van oneindige voorspoed gelijdelijk gaan transformeren naar gemeenschappen die met veel minder genoegen nemen in hechte verbondenheid? De vraag is niet hoe we minder afhankelijk worden van Amerikaanse en Chinese Big Tech, maar hoe we minder afhankelijk worden van technologie in het algemeen. Begrijpen politici wat Technology Push en de Complexity Paradox betekenen? Hoe pakken ze dit aan? Wat we allemaal nodig denken te hebben (auto's, generatieve AI etc.) is iets heel anders dan wat we werkelijk nodig hebben. Hoe komen we terug op het spoor? Ja, technologie kan hiet een rol in spelen, maar alleen als diegenen die zich daar mee verrijken, ook werkelijk hun verantwoordelijkheid er voor nemen, over de hele rijkwijdte. Want, zo ben ik overtuigd, wil ik eindigen met een wijsheid van Mahatma Gandhi: “The world has enough for everyone's need, but not enough for everyone's greed.”

Polariseren afwijzen is...polariseren!

Extreem gedrag trekt dagelijks onze aandacht. Wil je opvallen, gedraag je dan extreem, want (sociale) media (algoritmes) zijn ontworpen om de aandacht van de consument te trekken (de aandacht te hacken). Alles wat nieuw en/of extreem is, trekt onze aandacht... We zien nu jeugdbendes, die elkaar op leven en dood bedreigen en bestrijden. We zien ook een afname van de tolerantie ten opzichte van asielzoekers, LHBTQ+'ers, diversiteit en inclusiviteit, en soms zelfs intellectuelen. Er is verzet tegen asielverlening (ook al is de instroom de laatste jaren afgenomen), geweld tegen homoseksuelen en transgenders, en haat jegens politieke partijen die rationaliteit (intellect) vooropstellen (de plundering van het D66-hoofdkantoor, aanhoudende haatcampagnes tegen PVDA-GroenLinks-leider Timmermans). Wat is er aan de hand?

De vele extreme gedragingen die we in onze diverse internetbubbels tegenkomen, betekenen niet per se dat er nu meer extreem gedrag is dan tien jaar geleden, toen populisten nog iets minder droog achter de oren waren en Big Tech-algoritmes nog iets minder kunstmatig intelligent. Echter, de hedendaagse aandachtshack waar Big Tech haar macht (en excessieve inkomsten) mee genereert, speelt niet alleen een rol in het uitvergroten van extreem gedrag, maar ook wel degelijk in het veralgemeniseren en zelfs kanaliseren en (onbewust) creëren ervan. Dit maakt Big Tech zeker medeverantwoordelijk voor de haat en oorlog die extremisme in stand houdt. Om nog maar te zwijgen van de schade aan het klimaat, het milieu en de biodiversiteit – de extreem grote planetaire voetafdrukper wereldburger – die wordt veroorzaakt door technologisering. Helaas zal deze rekening nooit worden gepresenteerd, want juist extreem gedrag en zelfs rampen en oorlog worden door ons automatisch vertaalt in een greep naar nog meer “smart” technology (of slimme wapens, AI) in de hoop de controle te houden, en daarmee dus in nog meer macht voor BigTech. En wij, we staan erbij en kijken er naar. En de meesten van ons schakelen, na een korte aarzeling bij de introductie van nieuwe, nog indrukwekkendere technologie, automatisch over op... technologieadoptie. Tot applaus, tot roepen dat we als mensheid nog nooit zo ver gekomen zijn. En wat ligt er wel niet aan de horizon? Quantum computing? Misschien zelfs tijdreizen? Of is het waarschijnlijker dat het eindigt in een verschraalde planeet waarop de mensheid grotendeels (of volledig) is uitgestorven?

Helaas vrees ik dat laatste. Oneindige groei uit eindige middelen is nu eenmaal niet mogelijk. Maar vechten tegen BigTech, of specifieker (generatieve) AI, of drones, of wapens, of kernenergie, is als vechten tegen windmolens. Een paar jaar geleden kostte het me bijna alles wat me dierbaar was, totdat ik voor de liefde koos. Dus laat ik populisten en Big Tech voor wat ze zijn: storend, gevaarlijk en aanzettend tot haat, nijd en oorlog (al is het niet tegen elkaar, dan toch zeker mens tegen natuur). Waar ik wel iets over kan zeggen, is over onze individueel menselijke natuur. Waarom zijn we als het moeilijk wordt allemaal geneigd meer zwart wit te gaan denken (in goed of slecht, feit of fictie, waarheid of leugen)? Waar komt deze polarisatie psychologisch vandaan?

Als je mensen ziet rellen (of ander extreem geweld uiten), kan je dit afdoen als iets dat je buiten jezelf plaatst. Het kan bijvoorbeeld te wijten zijn aan hun persoonlijkheid (narcistische of antisociale persoonlijkheid), of aan psychopathologie (bijv. psychose). Natuurlijk kunnen deze factoren een rol spelen bij individuen die extreem gedrag vertonen. Maar ik wil gedrag "van binnenuit" begrijpen. Daarom besprak ik in mijn vorige blog het verband tussen polarisatie en verliefdheid. Om uit een situatie te komen (een Exodes), is verbrekingsenergie nodig, en verliefd worden levert deze. Door extreem gedrag louter toe te schrijven aan externe oorzaken zoals (sociale) media, of persoonlijkheidskenmerken van de plegers, plaats je jezelf er tegenover. Hiermee kom je vanzelf in de fuik van de polariteit: zij zijn slecht, en jij bent goed. Bewapenen tegen de gevaren buiten jezelf, zet aan tot een (psychologishe of fysieke) wapenwedloop; onbewust en ongewild definieer je jezelf precies door datgeen dat je denkt af te wijzen. Door op zoek te gaan naar de beweging naar je eigen (polariserende) oordelen in je eigen alledaagse denken en gedrag, kan je hieraan in principe ontsnappen. Dat is waarom ik geloof in onze verbondenheid. I've chosen love!