Haat is een last waaronder we kunnen bezwijken...

“I have decided to stick with love. Hate is too great a burden to bear” heeft Martin Luther King ooit gesproken, en deze woorden zijn door velen geciteerd. Vorige week is mijn nieuwe album “I've chosen love” (Jim Rensson with Tom van Timmeren & Deborah de Graaf) uitgekomen. Van de 12 songs op het album, zijn er 10 door mij geschreven (één – Father, will you forgive me? – door zoon Thorvald en één door dochter Deborah, Tell me why). De songs schreef ik vorig jaar, ongeveer tijdens het dieptepunt van mijn burn out. Wat opvalt is dat beide componenten uit de quote van Martin Luther King – liefde en haat, of woede – in de songs naar voren komen. Boosheid op de wereld (in de song Different, over het anders voelen en denken dan de meeste mensen in je omgeving), en natuurlijk boosheid op mijzelf, dat ik het niet volhield.

De boosheid is weg. Het verwijt naar anderen en in laatste instantie naar mezelf, eveneens. De essentie van haat is, zo ben ik steeds meer gaan geloven, dat je de narigheid die je zelf beleefd (en waarvan je denkt dat anderen die jou ten dele hebben aangedaan) graag doorgeeft aan anderen. Je wilt de anderen, of de wereld “iets” betaald zetten. Daarin komt haat tot leven, gaat ze rond over de wereld, net zo lang tot ze uitdooft in datgene dat groter is dan haat: liefde. Momenteel raast de haat over de wereld. Diversiteitsbeleid staat bijvoorbeeld ook in Nederland ter discussie, want de Amerikaanse overheid dreigt geen zaken te doen met Europese bedrijven die hun diversiteitsbeleid niet afschaffen. Hieraan ligt het waanbeeld ten grondslag dat er ongelukken gebeuren omdat werknemers voor bepaalde functies vanuit ideologie geselecteerd zijn in plaats van op geschiktheid. Dat dit type generalistisch denken officieel valt onder de drogredenen, lijkt volledig uit het oog verloren. Net zo zeer uit het oog verloren als dat uit onderzoek is gebleken dat diversiteit werkt, dat ze niet voor niets in de natuur regel is, boven uniformiteit, dat vaak voorkomt in afbraakprocessen, bijvoorbeeld in de vorm van kanker/woekeringen. Liefde staat hierboven/buiten, en is dan ook niet een last om te dragen.

Liefde is niet de dingen zo goed mogelijk doen, en zelfs niet de goede dingen doen. De goede dingen doen, maakt ons gemakkelijk ijdel, en arrogant. Helpen of beschermen van anderen kan goed zijn, maar is daarmee nog geen liefde. Sterker, ze kan wel degelijk ook uit haat geboren zijn (bijvoorbeeld iemand daarmee iets betaald zetten). Liefde is voor mij je overgeven aan iets dat zich niet in regels en formele beschrijvingen laat vangen. Ideeën zetten aan tot controle, beregeling, en vormen daarmee een mogelijke kiem tot verstening, fixatie en kokervisie (woekering). Liefde is openstaan voor het wonder, dat eigenlijk continu ons omringt. Maar zoals een vis wellicht niet kan geloven in water, omdat een wereld zonder water ondenkbaar is, zien wij het wonder van leven, verbondenheid en liefde vaak minder makkelijk dan de daden van schaalbaarheid, technologie en politiek.

Als we ons door liefde laten leiden, dan zien we het unieke en bijzondere in iedere mens. Als we ons door (voor) oordeel laten leiden, zien we al snel niet meer het wonder van leven in diversiteit, in veelzijdigheid, en overschatten we ons per definitie beperkte vermogen tot controle over leven en liefde. We zijn dan een instrument van het, van het verderfelijke van discrimineren op huidskleur, geslacht, gender, of welke andere versteende vermeende eigenschap. Dat is een last die we moeten dragen, en die we doorgeven aan anderen. Liefhebben is je overgeven, loslaten. Hoewel geen last, is dat niet eenvoudig. Mij lukt het vaak niet. Toch volg ik Martin Luther King, en kies ik er voor. Vandaar de titel van mijn nieuwe album: “I've chosen love”!

Mijn nieuwe album is uit: I've chosen love!

Tijdens mijn burn-out vorig jaar, dook ik de studio in met een aantal fijne muzikanten/vrienden. op advies van onder meer mijn huisarts en psycholoog. De opnames gingen snel, maar het duurde geruime tijd om alles te mixen en masteren, omdat ik lange tijd (te) weinig concentratie had. Het album beschrijft mijn weg uit het dal waarin ik terecht was gekomen op 64 jarige leeftijd. Inmiddels ben ik alweer een aantal maanden volledig terug. 

I've chosen love, de titelsong

De titelsong zegt eigenlijk alles, kies niet voor haat, strijd, of oorlog, maar voor liefde en verbinding! Met mijn dochter Deborah achter de vleugel en drummer en gitarist Tom van Timmeren en dochter Dorinthe in de backing vocals doe ik zelf de basgitaar en strings en natuurlijk, lead vocals. De clip is een collage van beelden vanaf 1999 tot en met nu van mijn lief Victorine en mij. De hoes is gemaakt door mijn dochter Odette Fremouw! Zo doen alle drie mijn dochters mee, en voel ik mij een rijk mens!

Schaarstedier in onzekerheid

Praktisch op alle (sociale) media krijgen we momenteel 24/7 de psychologie gedemonstreerd van schaarstedieren in onzekerheid. De beroemde triade – fight, flight or freeze, bekend als 3F's – heeft bij schaarstedieren zoals de mens een extra dimensie: bevoorraden. Extra wapens, extra levensmiddelen, ten dienste de 3F's. Een ander, typisch menselijk aspect, is rechtvaardigen. Goed en kwaad, de deling, speelt in praktisch alle religies een centrale rol. Het goede is dan God, het universum, de voorzienigheid, of moeder natuur. Het kwaad is de verleider, verleiding, de gevallen engel, hetgeen dat goed was, maar is gaan samenvallen met het kwaad. De zuid Amerikaanse schrijver Paulo Coelho beschrijft in “ De duivel en het meisje” (2000) hoe het kwaad te werk kan gaan door... te geven.

Het boek schetst een schijnbaar volkomen evenwichtige kleine dorpsgemeenschap, waar iedereen elkaar kent en voor elkaar klaarstaat. Hoewel de bewoners soms heimelijk verlangen naar de grote stad, met 24/7 vermaak, luxe en moderniteiten, beseffen ze heel goed de nadelen. Je kent daar niemand, je gezondheid staat onder druk door luchtvervuiling, fastfood en stress, en je kunt niet op elk tijdstip overal veilig de straat op, zeker niet als je vrouw bent. Dan komt er een keurige, ietwat verlegen en zeer bemiddelde man (oud CEO van een moderne wapenfabriek) 7 dagen in het dorpshotel verblijven. In de prachtige natuur rond het dorp komt hij miss Prym, het meisje, tegen. Zij werkt als hotel receptioniste en barmeid. Hij wil haar iets laten zien. Ze antwoordt dat zij beter hem iets kan laten zien, zij woont hier al haar hele leven en kent alle toeristische uitkijkpunten. De man, de duivel, toont haar een staaf puur goud ter grootte van een baksteen, die hij onder een struik vandaan trekt. Hij zegt dat hij in totaal 10 soortgelijke staven heeft verstopt. Deze staaf mag zij pakken, als ze de dorpsgemeenschap vertelt dat indien er binnen 7 dagen iemand in het dorp vermoord wordt (iemand die stokoud is, of toch al ernstig ziek), de overige 9 staven voor de 300 dorpsbewoners zijn. Niemand hoeft ooit nog te werken, dat is zeker. Mocht zij dit aanbod niet accepteren, en het niet doorvertellen aan de dorpsbewoners, dan zal hij dit doen. De kans is dan groot dat zij het meisje zullen offeren, want zij onthield de bewoners de kans op een materieel zorgeloos leven.

Photo by KoolShooters : https://www.pexels.com/photo/back-view-of-a-woman-wearing-an-angel-costume-8513090/

Met de gave van de rijkaard is, zo wordt duidelijk, het meisje belast. “Goed” en “kwaad” zijn onontkoombaar geworden. Hiermee is ook het lot van het dorp belast. Ik vind dit een geniale presentatie van duivelse verleiding, of beter, belasting, een economische term. Dit is hoe wij allemaal (onbewust) gekocht zijn, bv door het internet, de zoekmachines, en later de sociale media. Velen van ons zijn hieraan inmiddels verslaafd geraakt. Of hoe we verknocht zijn geraakt aan (auto)mobiliteit, en wegennetten, of elektriciteit en andere nutsvoorzieningen, vaak begonnen als publieke diensten.

Mensen die in de verslavingszorg werken, weten dat verslaafden vaak niet de meest moreel en ethisch evenwichtige versies van zichzelf zijn. Angst, stress en de constante dreiging van schaarste maken het bijna onmogelijk om duurzame beslissingen te nemen. De korte termijn overheerst, mensen die niets te verliezen hebben, denken zelden aan de verre toekomst, laat staan aan engelen, duivels en eeuwigheid...

Verslaafd, angstig, onzeker. Dat is waar we nu zijn, met de dreiging van wereldwijde chaos, milieu- en klimaatrampen en oorlog. We weten dat we veel van elkaar vragen doordat we elkaar continu door hightech bemiddeld tegemoet treden, dat we veel te veel energie gebruiken, te veel onze planeet uitbuiten. Toch vinden we dat er zo snel mogelijk een groot Europees leger moeten komen, we moeten meedoen aan een wapen en technologiewedloop. Ook weten we dat juist deze wedlopen, de gaven van de wapen CEO uit het verhaal van Coelho, de kern van onze problemen genereren. Moet dit echt zo, moeten we gaten met gaten vullen? How many holes it takes to fill the Albert Hall, zongen de Beatles (1967). Moeten we investeren in oorlog, of beamen we de Beatles: “If you want money for people with minds that hate, well all I can tell you is brother you have to wait”?

Paper girls

Samen met onze tienerdochter kijken Victorine en ik elke avond een aflevering van de serie Paper Girls op Netflix, waarin 4 krantenmeiden (Amerikaans, maar nog keurig divers gecast: Aziatisch, Afrikaans, Jewish en Amerikaans) per ongeluk in een soort wormgat belanden en vanuit 1989 vooruit reizen naar 2019 (de serie is uit 2022, maar kennelijk geschreven in 2019). Het mooie van tijdreisseries vanuit, of terug naar de recente geschiedenis, is dat het laat zien hoe ontzettend tijdelijk het heden is, het hier en nu. Ik stel me voor dat astronauten een soortgelijke ervaring hebben als ze vanuit de ruimte die blauwe bol in het eindeloze niets zien hangen, haast eenzaam, en schijnbaar zo volstrekt onbeschermd. 

Als ik in de serie de meiden op 12 jarige leeftijd in 1989 zie, besef ik dat ik toen al 29 was. Vanuit nu is alles vreemd, de walkmans en cassettebandjes, de kleding, de gezagsverhoudingen in huis en het ondanks alle gevaren nog veelvuldig spelen/leven op straat. Ook toen hadden mensen collectieve angsten, verlangens, verwachtingen en vooral meningen. De algemene mening over goed en kwaad, of subtieler, fatsoenlijk en onbehoorlijk, is soms 180 graden verschoven ten opzichte van vandaag. Camera's in de publieke ruimte, bijvoorbeeld, werd algemeen afgekeurd, maar bio-industrie nam men massaal voor lief. In de nabije toekomst zal alles snel weer heel anders zijn, het enige constante is die eenzame blauwe bol in de eindeloos kille ruimte, of, dichter bij huis, mensen die zich op bijvoorbeeld LinkedIn druk blijven maken over wat wel en geen democratie is, of wat wel en niet hoort, goed of verdedigbaar is.

                                        Foto door Chunry: https://www.pexels.com/photo/woman-sitting-on-a-glass-hanging-chair-2318543/

In 2024 was ik in de ruimte, en keek ik slechts van een afstand naar die schijnbaar kille bol, die van nabij gevuld is met liefde, haat, warmte en strijd. Eind 2023, net voordat ik uitviel, stonden de sociale media nog steeds bol van mensen die zich zorgen maakten over dat AI teksten genereerde en daarmee het internet zou vervuilen, of afbeeldingen en muziek ging genereren, wat een dikke middelvinger zou kunnen gaan betekenen naar artiesten die met hart en ziel hun kunst maakten. Toen ik 2 maanden geleden terugkwam op LinkedIn, was het alsof ik zelf een tijdreiziger was. Zoveel mensen schreven teksten. Toen ik mijn blog wilde plaatsen, kreeg ik direct de (mi onbeschaafde) vraag of ik mijn blog niet even door AI wilde laten herschrijven, dan zou ik veel meer reacties (lees aandacht, of nog platter, likes) “genereren”. De angst was dus verdampt. In plaats daarvan, was het common sense geworden om te pronken met de veren van AI - Chat GPT4 of Co-Pilot.  teksten onder jouw naam (een beetje van jou en een heleboel van maggi). In plaats van zorgen om een AI toekomst, las ik nu vooral dat de meeste professionals haar potentie zien en benutten, maar dat sommigen nog wat handelingsverlegen zijn. Overal zag ik posts van mensen die voorheen vooral reageerden. Opvallend daarbij was de consistente opmaak, overal opsom lijstjes, en dan niet met punten, of nummers, maar met in mijn ogen wat infantiele tekentjes.

Het leerzame van je inleven in een tijdreiziger, of simpelweg even meekijken hoe de makers van bijvoorbeeld Paper Girls dit doen en verfilmen, is dat het inzichtelijk maakt waarom we massaal zoveel zijn gaan doen dat niet goed voor ons is. Dat ons bijvoorbeeld niet helpt om de klimaatcrisis af te wenden, of om de (bio)diversiteit niet verder onder druk te zetten. Onherroepelijk duikt dan de metafoor op van de kikkers die behaaglijk in een langzaam opwarmende kookpot zitten tot het te laat is. Nu weten we uit experimenten dat kikkers dat niet doen, hun natuur roept te sterk, hun gedrag is niet door cultuur gemedieerd.

Dit is mijn zorg. Ik snap de sterke roep in Europa om ons te verenigen. Echter, als het doel van verenigen een technologie of wapenwedloop is, twijfel ik. Technologie is vooral het probleem, en zelden de oplossing. De juiste korte termijn – verenigd Europa – kan wel op langer termijn desastreus zijn. Ik zou dit graag vervangen voor dichter naar elkaar en bij moeder natuur komen, onze technologieverslaving vervangen door geloof, hoop en liefde in, op en voor elkaar.

Geloof kan verlangen beteugelen!

In de vroege ochtend loop ik met mijn hond Miep door de velden achter onze boerderij. Ik denk aan de titel van een platform, waar ik een paar jaar geleden een paar keer een column voor schreef. Geluk Centraal. Ik zie de zon naar de hemel stijgen. De zon centraal, denk ik, en dan geluk centraal. Ik mijmer door, Miep is ondertussen vrolijk aan het rondneuzen. Zonder zon geen leven, zonder geluk geen vrede. Maar vrede is, net als leven, allerminst stabiel. De dag, bijvoorbeeld, wordt door de nacht overrompeld, de muis door de kat, het ene leven door het andere leven. Zoals het zonlicht noodzaak is, moet je er niet inkijken, en je er onbeschermd niet te veel aan blootstellen. Dat geldt ook voor geluk, het nastreven is zinloos en leidt onherroepelijk tot het omgekeerde. Al zijn we gelukkig, we willen altijd meer, of beter, we verlangen meer. Want boven geluk worden we geregeerd door verlangen. Verlangen kan vervuld worden, maar bevrediging lijkt een magische beker, die elke keer weer meer behoeft. Zonlicht en ook geluk centraal stellen is uitstekend, zolang we ze maar nooit onbeschermd en dus onbemiddeld (rechtstreeks) nastreven.

                                    Miep en ik op het strand, foto Victorine de Graaf- Peters

Miep leeft altijd in het moment, zo lijkt het, en dat werkt aanstekelijk. Hier wandelend in de vroege ochtendzon, kan ik me richten op een werkelijkheid (-2 graden, prachtige late winter/vroege voorjaarsochtend, rijp op het gras en de bladeren). Dit is mijn universum. Is dit geluk? Ja, maar er is ook verlangen. Ik weet dat ik straks weer door de vensters van mijn internet explorer andere werkelijkheden zal aanschouwen, die mijn gedachten en leven op dat moment vasthouden, kapen misschien wel, terwijl Miep naast me in haar mand ligt te dromen. Op mijn sociale media – LinkedIn, de NOS-newssite, WhatsApp en sinds kort Signal – word ik straks onherroepelijk weer bij de “actualiteit” getrokken, van verwarring tussen dictatuur en democratie, of tussen democratie en bureaucratie, of was het nu niet feitelijk technocratie. Maar, denk ik nu we nog heerlijk aan het wandelen zijn om half acht in de ochtend, dit is mijn wereld, die aansluit op de dromen waaruit ik een uur geleden in bed ontwaakte, en de hoogstpersoonlijke gedachten die direct bij het ontwaken in mijn hoofd aanwezig waren. Mijn lief en ik werden wakker van de wekker, en we zeiden praktisch gelijktijdig, we zijn er!

Tijdens de wandeling hield me dat vast. Kan dat, er zijn? Zijn, zonder verlangen naar meer, of anders? Is dat misschien juist de zin van leven, de Cynische Rede, zoals filosoof Peter Sloterdijk het noemde. In het kader van 200 jaar Immanuel Kant's Kritiek van de zuivere rede schreef hij begin jaren 80 dit boek, waarin Cynisch van Kyno (hond) kwam, van het leven in het moment. Het cynisme komt van de oude Grieken, waarin een paar honderd jaar voor Christus bijvoorbeeld Diogenes de keizer van wijsheid had voorzien, en vervolgens in ruil mocht wensen wat hij wilde. Zijn verzoek was kort. Liggend in de zon op het gras, verzocht hij de koning twee stappen opzij te doen, zodat hij van de zon kon genieten.

Zou ik Miep willen zijn? Nu al voel ik de verontwaardiging die ik straks zal voelen, bij het lezen van berichten uit die andere – virtuele – werkelijkheid, met daarin Trump, of onze eigen kortzichtige overwegend rechtse politici. Miep leeft niet met de illusie dat zij de toekomst kan veranderen. Met mij lijkt ongeveer mijn hele sociale netwerk bubbel zich druk te maken om zich uit te spreken. Als vrede niet van de natuur is, en hoewel universeel verlangen onverzadigbaar is, wat mis ik dan?

Miep kijkt me vol vertrouwen aan. André Hazes klinkt in mijn hoofd: Zij gelooft in mij. Ik mis geloof. Weggedrukt door afleiding via ontelbare schermen met doorkijk naar telkens andere informatie-werkelijkheden. Geloof kan verlangen haar wil opleggen. Geloof is willen. Ik denk aan mijn lief, zij laat zich veel minder dan ik afleiden door al die virtuele schreeuwerige werelden. Zij is een blijmoedig mens, zij gelooft in vreugde. Geloof Centraal?  

 

Alleen het vrouwelijke kan ons nog redden...

Ieder mens is uit de moeder geboren. Leven ontspruit uit Moeder Natuur. Afgelopen zaterdag was het Internationale Vrouwendag. Tegelijkertijd zijn er die boze witte mannen, die vanuit Rusland, Amerika en Israël/Gaza trachten de wereld te besturen. Ook zijn er de minder witte maar eveneens boze mannen, die vanuit Syrië dood en ellende zaaien. Het kwaad in de wereld is, zo moet ik helaas toegeven, vaak mannelijk: controleren en onderwerpen, alles en iedereen vertrappen voor eigen gerief. Het vrouwelijke, vaak simpelweg gereduceerd tot de vrouw, moet het daarbij vaak als eerste ontgelden.

Toen die geblondeerde idioot in Amerika opnieuw aan de macht kwam, moest ook de mens in al haar diversiteit – diversiteit, emancipatie en inclusie, ofwel DEI – het ontgelden. Ook in het Midden-oosten worden vrouwen en wat als vrouwelijk gedrag bij mannen wordt gezien met harde hand onderdrukt. Het controlerende, het heersen over Moeder Natuur, dat met de verlichting een paar honderd jaar terug serieuze vormen is gaan aannemen, heeft de mensheid (en daarmee ook alle andere zoogdieren en veel ander leven) op de rand van de afgrond gebracht: biodiversiteit crisis, klimaatcrisis, vervuiling, etc.

Toen ik begin jaren 70 net mijn tienertijd inging, kwam met de glitterrock het androgyn ideaal. Het was de eeuw van Aquarius (musical Hair), waarin we mens waren, man en vrouw tegelijk. Ik vond dat hoopvol, en heb dit uitgangspunt mijn leven lang gekoesterd. Voor mij is emancipatie niet dat vrouwen zich als mannen moeten gedragen en dan gelijke kansen krijgen, maar vooral dat mannen en vrouwen ook het vrouwelijke – verbindende, relationele, zorgende, liefdevolle – een volwaardige plaats toebedelen in hun dagelijks handelen. Daartoe moet de man op zoek naar de vrouw/het vrouwelijke in hem, en de vrouw naar de man/het mannelijke in haar. 

In veel traditionele religies speelt het principe dat Moeder Aarde onze bakermat (Godin) is en dat we op aarde zijn om mens te worden (man en vrouw) een rol. Psychiater Carl Jung was één van de eerste wetenschappers die hier aandacht aan besteedde, al kwam dat hem op hoon en verwijten te staan van meer Westers georiënteerde collega's. Hij zou onwetenschappelijk zijn.

                                    Foto door Nadezhda Moryak: https://www.pexels.com/nl-nl/foto/roze-witte-achtergrond-witte-wallpaper-wit-bureaublad-7479440/

Jung kwam in de eerste helft van de vorige eeuw, in overeenstemming met de tijdgeest, met een stadia van ontwikkeling theorie. 

Persona was volgens hem het eerste stadium van zelfbewustzijn, het erkennen van het zelf als eigen losstaande identiteit. Persona kan je zien als een masker, dat precies past op het stoffelijk lichaam en gelaat dat je bij de geboorte hebt meegekregen. Maar je bent meer dan slechts hoe je eruit ziet. In het tweede stadium, de Schaduw, ontdek je hoe jouw persona door jezelf en door de wereld wordt gezien. Je ziet jezelf gereflecteerd in wat de wereld je terug geeft. Je leert jezelf dieper kennen dan het gelaat, je persoonlijkheid krijgt stabiliteit en diepgang, waardoor je de wereld zelfbewust tegemoet kan treden. In het derde en vierde stadium (die lopen door elkaar heen) wordt je mens. Dit is de fase van de Anima (het feminiene) en de Animus (het masculiene), ontdekt de man zijn vrouwelijke en de vrouw haar mannelijke kant. Indien Persona, Schaduw en de Anima/Animus zijn geïntegreerd, dan opent zich de weg naar het collectieve bewustzijn, een oerbron van kennis, waarin we allen één zijn. Mensen die dit actualiseren, de verbinding kunnen maken met het collectief bewustzijn (het “universum”), krijgen nieuwe krachten. De mannen genoemd in de inleiding zijn blijven hangen in Persona, waar natuurlijk ook vrouwen kunnen blijven hangen....

Jung baseerde zich op studies van “oervolken” en “oer-religies”, die vaak in tegenstelling tot de “moderne” godsdiensten God niet zien als de vader (Christendom) of de supermannen (Griekse goden), maar als de Moeder. In de meest recente natuurwetenschappen komt het idee van een gemeenschappelijk bewustzijn dat aan al het leven ten grondslag ligt terug. Daarmee is er ook hernieuwde aandacht voor Jung, en meer in de breedte, het vrouwelijke. Een paar weken terug noemde ik het boek van neurowetenschapper Christof Koch “Then I am myself the world”, waarin hij iets dergelijks beschrijft.

Het vrouwelijke is van levensbelang, en juist heersers wiens namen ik niet wil noemen zijn hier fel tegen gekant. Tegen LHBTQ, tegen DEI, tegen vrouwen in het algemeen. Zullen we nu het vrouwelijke de macht geven, dat het mannelijke tot crises leidt op praktisch elk denkbaar vlak is ondertussen gebleken. Internationale vrouwendag, we hebben een wereld te winnen!

Winter, slapen en… ontwaken!

Slapen en ontwaken. Ieder van ons wordt elke dag wakker in een eigen universum, met eigen gedachten, ervaringen en herinneringen. Ieder individu op exact die ene plaats, waar op dat moment niemand anders kan zijn. Je ontwaakt al dan niet naast die ander, waarmee de deelverzameling 'gedeelde ervaringen', of 'gedeelde gedachten' groter is dan met vele andere tijdgenoten. Anders gezegd, onze dagelijkse ervaring begint met bewustzijn, en dat bewustzijn is gekoppeld aan ons unieke fysieke perspectief. Hoewel we allemaal bewustzijn hebben en weten wat het is, kunnen we het niet aanraken. Wellicht is het nog het meest tastbaar in … het woord. Veelbetekenend is in deze 'zin' de bijbeltekst 'in den beginne was het woord … en het woord was God' (Johannes 1:1-18. Niet vooronderstelde waarheden, of veronderstelde feiten, gaan vooraf aan ons levensverhaal. Het begint telkens weer met onze subjectiviteit: bewust zijn/worden van een subject, of het ontwaken vanuit de slaap.

                                                Dit ben ik nu, in de winter in Berlijn!

In de song Winter (waarmee ik het boekje 'In the eye of Whirling Dust, a love story' begon), contrasteerde ik begin jaren '80 dit ideologische uitgangspunt met de toen overheersende materialistische ideologie. Het was alsof wetenschap juist ging over de zaken die er voor het individu niet toe doen. Wetenschap ging (gaat) over iedereen in het algemeen, en niemand in het bijzonder. Hiermee wordt onze eigen unieke positie in onze persoonlijke leefruimte buiten spel gezet. Deze leefruimte is gevuld met persoonlijke gedachten, herinneringen en emotionele reacties op telkens nieuwe persoonlijke gebeurtenissen met anderen. Wetenschap, zo lijkt het, laat ons juist daar in de steek, waar ons bestaan haar fundament in vindt: ons subject zijn. 

Religie en kunst, daarentegen, lijken ons bestaans fundament – 'ik denk, dus ik besta' – wel te erkennen, of, beter gezegd, veel minder te 'verduisteren'. Mijn subjectieve vertrekpunt, mijn dromen en interpretaties, mogen wetenschappelijk bezien zinsbegoochelingen of illusies zijn, voor mij zijn ze de motieven, angsten en liefde waarvoor ik wakker word, waarvoor ik leef, zo zong ik begin jaren '80 in Winter. Met deze blog meegenomen, heb ik nu alle Whirling Dust '24 songs besproken. Hoe sta ik hier nu in?

 De song Winter, door op de afbeelding te klikken 'ontwaakt' de song/clip

Toen ik vorig jaar het ruim 40 jaar oude album opnieuw bewerkte (en deels opnieuw inzong), was het confronterend om te zien hoe ik aan het begin van mijn arbeidzaam leven een idealistisch (fenomenologisch) standpunt innam, terwijl ik later tijdens mijn wetenschappelijke carrière een materialistisch standpunt kreeg. Als neurowetenschapper was ik er zeker van dat ook dromen en andere niet tastbare verschijnselen te verklaren zijn als bijverschijnselen van exact te bepalen fysische processen, als het ware van opgestapelde nullen en enen. De 'wetenschapper' in mij verbande de 'poëet' in mij. De laatste 10 tot 20 jaar ben ik gaan inzien dat een paar eeuwen Verlichtingsdenken, naast inzichten en vooruitgang, ook is gaan leiden tot verschraling en zelfs verwoesting van milieu, klimaat en natuur, ook de menselijke natuur, onze eigen waardigheid en acceptatie van elkaar. Technologie heeft ons veel te zeer in haar greep, tot in alle aspecten van onze levens. Terwijl we inderdaad elke dag wakker worden, en zeker zijn van ons bestaan in onze eigen subjectieve leefwereld, met onze eigen gedachten, verlangens en angsten. Kortom, ik ben weer terug bij een ideologische visie zoals toen mijn band en ik Whirling Dust uitbrachten in 1983. Zo nam ik dus een U bocht.

Opmerkelijk is dat in de wetenschap de laatste jaren duidelijk is geworden dat veel dieren – niet alleen mensapen (waaronder Homo Sapiens), olifanten en walvissen (waaronder dolfijnen) – zelfbewustzijn tonen. Zo hebben ook sommige vissen die zichzelf regelmatig gespiegeld zien in bijvoorbeeld een aquariumruit, een beeld van hun eigen 'gezicht'. Meerdere wetenschappers, waaronder de neurowetenschapper Christof Koch in zijn nieuwe boek “Then I am myself the world”, stellen dat wellicht alle levende organismen (zelf)bewustzijn hebben. Misschien moeten we het omdraaien, zijn wij niet organismen die in onze breinen bewustzijn bouwen, maar begint al het leven (of zelfs het universum) met 'bewustzijn', dus met iets abstracts/potentieel. In dat licht krijgt de zin “in het begin was het woord...” een hele metafysische en transcendente betekenis. Tot zover mijn jeugdalbum Whirling Dust, dat we (Jim Rensson and the Crew) vorig jaar nieuw leven in bliezen: Whirling Dust '24. Dank voor uw belangstelling!