IDG als vertrekpunt: hardloper of sportauto?

In mijn colleges laat ik de studenten 2 plaatjes zien, een hardloper, en een sportwagen. Vraag: wie van de 2 is sneller. “Simpel, de sportwagen”. Volgende plaatje: dezelfde sportauto, nu tussen de bomen, waardoor die letterlijk geen kant op kan. Ook de hardloper staat nu tussen de bomen. “Ja, nu de hardloper, wat flauw”, verzucht een student. Dan vraag ik wie er vandaag meer dan 50 km heeft gereisd om hier in de collegezaal te zitten. Een paar vingers gaan omhoog. Hoe? “Honderd km met de auto, over de snelweg”, antwoord een student. “Zelfs voor jou geldt dat je hier lopend sneller zouden zijn gekomen, dan in de sportauto”, antwoord ik…

Toegegeven, de sportauto had over de wegen de afstand veel sneller afgelegd dan de student lopend. Maar van de parkeerplaats naar hier, de collegezaal? Door het gebouw lopen, een lift of roltrap nemen? De auto zou volledig gedemonteerd moeten worden, in onderdelen die klein genoeg zijn naar boven en hier de zaal in worden gebracht en weer worden gemonteerd. In tijd uitgedrukt, neemt dit eerder een week dan een dag. 100 km lopen gaat sneller!

Met dit voorbeeld beoog ik duidelijk te maken, dat in onze redenaties we vaak heel veel aspecten simpelweg over het hoofd zien. Om een auto succesvol te laten zijn, moeten er duizenden kilometers asfalt, afvoerputten en drainagesystemen, tank- en oplaadstations zijn aangelegd en worden onderhouden, dwars door het (ecologisch) landschap, enzovoort, enzovoort. Wij zijn geneigd maar op één aspect te letten. Snelheid: automobiliteit is snel, sneller dan fietsen, of lopen. Uitstoot: auto’s zijn vervuilend, (bijvoorbeeld CO2). Andere aspecten zijn energie, (materiaal) kosten, risico op ongevallen, gemak. Niet of zelden zijn we instaat om voldoende uit te zoomen om het plaatje integraal te zien. Automobiliteit kost vreselijk veel meer dan alleen de energiebehoefte (en vervuiling) van automotoren. Denk dan bijvoorbeeld aan infrastructurele materialen (wegdekken, verlichting, vangrails, afwateringssystemen), aantasting van de natuurlijke landschappen en gevolgen voor dieren en planten, ontregeling van mensen op psychologisch en sociale gebied, bv ten gevolge van schaalvergroting (werk wonen kan ontkoppeld worden, met bijvoorbeeld verandering in gemeenschapszin als gevolg). Met de snelheid waarmee we afstand zijn gaan overbruggen, is onze wereld groter geworden, en is ons verlevendiging daarvan (living technology) daardoor vlakker (sommige schrijvers spreken van horizontaler) geworden. IDG 2 – cognitieve vaardigheid – gaat over onder meer dit denkvermogen bij jezelf te versterken.

Dan vraag ik de studenten na te denken over de verwantschap tussen de snelweg en de digitale snelweg, om te ontsnappen aan enkelvoudig – tegenover integraal of meervoudig – denken, wellicht één van de grootste boosdoeners, waardoor het niet lukt om ongebreidelde technologische groei in elke denkbare richting een halt te roepen. “Associeer, integreer, verbind”, daag ik de klas uit.

Vanwege mijn achtergrond in Kunstmatige Intelligentie, vragen studenten (en collega’s) me steeds wat ik vind van ChatGPT, of breder, generatieve AI. Inhoudelijk voel ik niet de behoefte om hierop in te gaan, daar laat ik graag anderen hun hoofd over buigen, over bijvoorbeeld plagiaat en auteursrechten, degeneratie van het internet door een exponentiële toename van automatisch (niet mens) gegenereerde teksten, etc. Mijn “integrale” antwoord ligt in dat als wij onze wereld aanpassen voor automobiliteit, of data gedreven informatieoverdracht, we al snel ontdekken dat wij onze natuurlijke mobiliteit (lopen, rennen, kruipen, springen, dansen) zijn gaan aanpassen aan de infrastructuren voor deze kunstmatige (snelle auto) mobiliteit. Om een auto op de weg te houden, zijn we gaan denken in mogelijkheden en beperkingen die bij automobiliteit horen: wielen, wegen, energievoorziening, onderhoud, risico’s op ongeluk, schade. Ons ecologisch zijn (IDG1) raakt daarbij uit zicht. Wij worden (zijn) in denken, doen en laten een volledig aan de (digitale) snelweg aangepaste versie van onszelf. Vandaaruit ontstaat de illusie dat de sportauto sneller is dan de hardloper, of dat de AI slimmer is dan de wetenschapper. Illusie, want we zijn niet ons instrument (IDG1). Bovendien, slordig (enkelvoudig) denkwerk (IDG2). Ongebreidelde groei, ongebreideld krediet, geeft schuld die moet worden terugbetaald, de Inner Development Goals bieden daarbij een goed vertrekpunt!