Leren van architecten: de dingen de baas!

Onze relatie met (slimme) technologie is nog jong. Techniek is levenloos en ontwikkelt altijd entropisch. Dat wil zeggen, een apparaat dat eenmaal uit de fabriek komt, krijgt niet zomaar extra functionaliteiten. Naast de verbrandingsmotor waarmee bijvoorbeeld een auto uit de fabriek komt, is niet zomaar op een dag een ander aandrijfsysteem ontwikkeld, bijvoorbeeld een elektromotor. Entropisch wil zeggen dat de mate van complexe samenhang (geordende structuur) afneemt, bv doordat onderdelen stuk gaan.

Een mens en met hem/haar alles wat leeft, ontwikkelt precies omgekeerd: neg-entropisch. Een paard, bijvoorbeeld, leert vanaf een bepaald moment een nieuwe aandrijflijn in te zetten: galop naast de draf. In de ontwikkeling van planten en dieren zijn er talloze momenten van switch (nieuwvorming), bv van stam naar zijtak bij een plant, of van éénwoordzinnen naar complexe zinsstructuur (syntax) bij een mens. We groeien soms letterlijk uit onze huid, jas, of stam. Groeien is noodzakelijk om de nieuwe fase in te gaan. Het niet meer passen, de imperfectie, zet aan tot transformatie. Dit gaat meestal goed, maar kan ook het begin zijn van transformatiefouten, zoals tumorontwikkeling. Of meer onschuldig, het kan blijken dat het op een gegeven moment moeilijk of onmogelijk is om echt moeilijke pianoliteratuur te spelen op een klassieke vleugel met een op een keyboard aangeleerde techniek/vingerzetting met het spelen van boogiewoogie muziek. Met andere woorden, techniek kan onderdeel worden van de ontwikkeling zelf. Daarom is het belangrijk hier goed bij stil te staan.

Hoewel ieder technisch device (auto, huis, etc.) entropisch is, is de ontwikkeling van "dingen" (mensgemaakte devices) neg-entropisch. Auto's ontwikkelden zich in 130 jaar van paard-loze koetsjes tot autonoom rijdende vergaderruimtes. Maar de ontwikkeling (neg-entropy) van dingen berust altijd op mensen (organisch leven). Deels doelgericht, deels toevallig, geleid door behoeften en aanbod. Om de aansluiting te houden op onze veranderende behoeften, ontwikkelen we bv ons huis via verbouwingen. Techniek leeft omdat wij het belevendigen. Dat geldt ook voor smart-Technology, zelfs op een enorme schaal.

Toen lang geleden de landbouwers bestuur en beveiliging nodig hadden, ontstonden de eerste "steden". Eerst als vestingen (kastelen), op logistiek handige plekken. De vereiste verdedigbare schaal bracht voor het eerst het verticaal (gestapelde leeflagen) bouwen. De evolutie van de eerste handel en bestuurscentra naar de moderne metropolen heeft vele duizenden jaren geduurd. Daarbij zijn ook vele doodlopende paden ingeslagen. Net zoals er prachtige steden of stadsdelen zijn, met zeer inspirerende architectuur, waar inwoners (of zelfs bezoekers) tot grote hoogten en inspiratie komen, zijn er ook sloppenwijken en urban-spawn, waar het slechtste in mensen ruim baan krijgt (criminaliteit). Een schaal die niet door mensen bewoond ofwel van leven voorzien kan worden, verdwijnt, omdat de mens de ontwikkeling van dingen draagt. Als je niet kan bijdragen, ben je gevangen in het bouwwerk, denk aan een gevangenis.

Waar de overgang plattelanders naar stedelingen relatief geleidelijk is gegaan, is de overgang van de pen-en-papier generatie naar de digitale generatie revolutionair gegaan. Terwijl ook hier techniek de menselijke ontwikkeling kan faciliteren of juist in de weg kan staan. Mijn punt is dat we te weinig idee hebben welke ontwikkelingen ons en onze kinderen helpen, en welke wellicht juist remmend of zelfs gevaarlijk zijn. Om hier inzicht in te krijgen, zullen goede kaders moeten worden ontwikkeld. Kaders zoals stedenbouwkundigen die hebben, bijvoorbeeld verticaal bouwen boven een bepaalde schaal, zodat de infrastructuur (publiek vervoer, wandel en fietspaden) horizontaal hanteerbaar blijft, om zo het goede en niet het slechte in de gebruikers aan te wakkeren.

Van ontwikkeling weten we wel het een en ander. Menselijke ontwikkeling begint met magisch denken, fantaseren, dromen en opgaan in spannende, nieuwe werkelijkheden. Door diverse ontwikkelingsstappen en groeispurts - transformaties - kan dit uiteindelijk leiden tot (bijna) voltooide levens, vol, inzichten, kunst en vergezichten. Helaas zijn verdriet, gemis en pijn hier onlosmakelijk mee verbonden.

Smartphones en sociale media zijn enorm geliefd. En verslavend! Zijn ze slecht? Absoluut niet zonder meer. Als je met #Stormpoolen thuis komt omdat al het treinverkeer plat ligt, zie je hun potentie! Kunnen ze gevaarlijk zijn? Absoluut! Kinderen kunnen wel degelijk ontwikkelachterstand oplopen, bijvoorbeeld door over-stimulering van korte termijnbeloning en daarmee uitstel of afstel van de ontwikkeling van planning / executieve functies. Maar we blijven mensen en dus neg-entropisch. Ook hieruit kunnen mooie dingen ontstaan. Zijn er uit de sloppenwijken ook niet juist prachtige mensen opgestaan, bv als kunstenaar of wetenschapper? Wat vanuit het ene perspectief achterstand is, is vanuit een nieuw (nog te ontdekken) perspectief wellicht een sprong voorwaarts. Maar laten we wel onderzoeken hoe we de aantrekkingskrachten van sociale mediaplatformen kunnen inrichten zodat we geen "urban spam" krijgen. Facebook niet afzweren, maar transformeren, met elkaar, als echt sociaal medium, net als een stad. Waar niet kan worden bijgedragen, worden we gevangen. In een game, kan je beter worden, competenter, en als in een sport, winnen. Inderdaad blijken sommige games bij te dragen aan de ontwikkeling van de executieve functies. In sociale media kunnen sommige mensen een reputatie opbouwen. Echter, velen verdoen wellicht hun tijd, komen tot stilstand, zitten gevangen, als in een sloppenwijk. Laten we als architecten en stedenbouwkundigen doen en gaan nadenken over schalen, brein en technologie!