Wij hebben onszelf in de tang

In de krant las ik dat op 1 dag 3 burgemeesters zijn afgetreden, alle 3 omdat hun positie onhoudbaar was geworden. De redenen doorlezend - een opgepoetst CV, een misplaatste flirt en een te hoge kilometerdeclaratie - besef ik dat tegenwoordig slechts een heilige bestuurder kan blijven. Op de sociale media worden de mannen en vrouw uitgejouwd en door het slijk gehaald. Wat is dat toch, dat politici op voorhand gewantrouwd worden? Zodra een politiek bestuurder leiderschap vertoont spreekt Jan Publiek van "leugenaars en boevenbendes" Totdat er iemand in zo'n functie echt te kwader trouw is en populisme kiest om te manipuleren. Dan blijken hele volksstammen massaal overstag te gaan: "eindelijk iemand die voor de gewone man op komt, of die durft te zeggen waar het op staat".

De speelruimte van politici is buitengewoon klein in een door Ngo’s, multinationals en (internationale) verdragen geglobaliseerde wereld. Het is vooral keihard werken. De macht die men heeft is in ieder geval grotendeels illusoir. Politieke kleur - links, midden of rechts - doet er veel minder toe dan wij (het "publiek") geloven en de partijprogramma's doen geloven. Wellicht begint daar het "bedrog": de partijpolitieke propaganda houdt de illusie in stand dat politiek nog steeds de speelruimte van weleer heeft. Zoals in de tijd dat macht nog gecentraliseerd was (oude macht, volgens Foucault). Moderne macht is continu aanwezig en niet gecentraliseerd en bovendien nauwelijks politiek, maar vooral technologisch/wetenschappelijk/commercieel/ideëel, zoals ik vorige week betoogde. Hierdoor zijn de "verkiezingsbeloften" in feite grootspraak en dus al op voorhand gesneuveld. Daar kan niemand iets aan doen, hooguit de marketingmachines die overigens uitingen zijn van moderne macht. Ze hebben onze wereld (politiek, commercie, zorg en onderwijs) stevig in de tang. Ze houden een romantisch beeld van politieke macht in stand die  aan de partijen gekoppeld is. Echter, politieke kleur is ondergeschikt geworden aan de individuele eigenschappen van de betreffende bestuurder. Op de eerste plaats moet een politicus beschikken over zelfopoffering, gevolgd door een onuitputtelijke hoeveelheid energie, optimisme, een sterk gestel, en tenslotte, een goed verstand en uitstekende sociale vaardigheden. Dit geldt voor al onze bestuurders.

Zet politici tegenover sporters (bv voetballers) en popsterren en alles lijkt omgekeerd. Laatstgenoemden kunnen zich behoorlijk misdragen, alles wordt ze op voorhand vergeven indien ze het “kunstje” waar ze geliefd om zijn (dat tamelijk arbitrair is, maar dat terzijde) goed blijven doen. Toen rapper Boef enkele weken geleden de meest vreselijke dingen zei over vrouwen, waren er radiozenders die zijn liedjes niet meer wilden draaien. Maar andere Deejays vonden dat zijn muziek zo “keigoed” was, dat ze geen boycot accepteerden. De criteria waaraan een popster moet voldoen zijn opgebouwd uit toeval ("being at the right time at the right place"). Belangrijker, het publiek begrijpt de regels van het spel. Terwijl het ook als amusement gepresenteerd wordt door de media en campagnes, zijn de regels van het politieke "spel" dermate complex, dat het publiek er feitelijk weinig mee kan. Een gesimplificeerde versie wordt begrepen en publiekelijk breed uitgemeten, met als hoofd ingrediënten onbegrip voor wat ons eigenbelang niet direct bevredigd, onbegrip voor de noodzaak van consensus en uitvergroting van schandalen. In deze gesimplificeerde versie is er ook geen begrip voor dat politiek keuzes maken betreft en dat individuele stemmers dus regelmatig worden teleurgesteld ('not in my backyard’). Wat men wel begrijpt is dat iemand moet aftreden na bijvoorbeeld nepnieuws, of een misplaatste flirt. Het spel van onbegrip en verontwaardiging wordt dan ook lustig gespeeld en mag op continue media aandacht rekenen. Een politicus mag nooit op de vergevingsgezindheid rekenen die voor een sport- op popster gebruikelijk is*. Of het moet Trump of Berlusconi zijn, of nog erger, de roemruchte populisten uit het recente verleden…

Niet alleen dichten we politici controle en oude macht toe en begrijpen we hun complexe spel niet, dat als amusement aan ons wordt gepresenteerd. Ook kunnen de regels en voorschriften van politici ons echt raken (in tegenstelling tot sporters en popmusici; denk aan niet meer in de kroeg mogen roken, of niet meer met een dieselmotor in het centrum van de stad mogen komen). Daarnaast zien wij de geschiedenis nog steeds als te danken aan grote namen. Met andere woorden, wij laten ons voeden met het idee dat bekende sterren en politici de wereld maken zoals wij die kennen. Echter, geschiedenis is zeker zo sterk bepaald door positie (situatedness) als door predispositie, zo weten we nu.

Als publiek reageren we op entertainment vooral vanuit wat Kahneman systeem 1 noemt: emotioneel. In de arena van de (sociale) media zijn politiek en (ander) entertainment onze brood en spelen. Maar we hebben onvoldoende door dat de wereld is veranderd, dat we aan de halsband lopen van bijvoorbeeld de hightech industrie, dat de multinationale hightech reuzen (en in hun kielzog wetenschap en entertainment) een continue macht over ons uitoefenen, die wij notabene met al onze spaarcenten onderhouden. Wij leven op de pof voor dure auto’s, beeldschermen en de nieuwste smart-technology. Deze technology registreert voortdurend wat we doen, waar we zijn, hoelang we winkelen, etc. Niet de politieke bestuurders hebben ons in de tang, wij (de massa) hebben ons zelf in de tang. Kierkegaard stelde het al vast. Niet de politici, maar de massa is de leugen!

* Volgens breinonderzoek is ons brein is enorm doorontwikkeld dankzij het vermogen te roddelen en liegen.