Bewogen

Ongeveer een jaar geleden schreef ik een blog over emoties, die ik afsloot met de belofte hier snel een vervolg aan te geven. In onze levens spelen emoties een enorm belangrijke rol, ze zijn als het ware de brandstof voor onze motivatie om dingen te doen of juist te laten. Echter, net als in mijn blog is de belangstelling voor emoties in de psychologische literatuur bij lange na niet in lijn met hun belang voor ons alledaags leven. Op basis van een biologisch verankerd alfabet van zes basisemoties - angst, blijheid, afschuw, boosheid, verrassing en verdriet - bouwen we door culturele en cognitieve processen een heel palet van hogere orde (samengestelde) emoties. Nostalgie, melancholie, gezelligheid, onbestemdheid, je geïnspireerd voelen, of geïsoleerd, enzovoort. In tegenstelling tot de basisemoties zijn samengestelde emoties zowel cultureel als historisch van aard. Omdat samengestelde (complexe) emoties niet zijn aangeboren, worden ze door onder meer Aristoteles en velen na hem gezien als richtinggevend aan onze levens. Via deze samengestelde emoties kunnen we worden wie we willen zijn, ze vormen de brandstof in de richting van de door ons gewenste deugden. Moedig, bijvoorbeeld, is bijna niemand bij geboorte, maar kan je zeker worden door de wens het te zijn en veel oefening (vallen en opstaan). Samengestelde emoties zijn volgens het Aristoteles- denken niet aangeboren en juist daarom zo interessant om te bestuderen.

De verhouding tussen basis en samengestelde emoties kan worden vergeleken met verhalen: een aantal basiscategorieën zijn universeel, maar de thema's en inhouden van verhalen evolueren mee met de geschiedenis waarin de vertellers gesitueerd zijn. Grote vertellers en schrijvers vernieuwen, vertellen en hertellen. Kortom, complexe emoties, verhalen en taal vormen een historisch gesitueerde drie-eenheid. Door de verhalen die cultureel op een gegeven moment voorhanden zijn, ontstaan er nieuwe complexe emoties, die vaak worden uitgedrukt in verhalen en nieuwe emotie-woorden. In iedere tijd worden er andere accenten gelegd, ook met betrekking tot wat wordt gezien als belangrijke deugden, die de moeite van het nastreven waard zijn, of zelfs waarover iedereen zou moeten beschikken.

De afgelopen vakantieweken las ik de prachtige roman Goldberg van Bert Nasser, die ik kreeg van een student bij zijn afstuderen. De roman behandelt onder meer de virtuoze pianist Goldberg, die de door Bach geschreven en later naar hem genoemde Goldberg variaties elke dag speelde voor een Russische ambassadeur in wat nu Duitsland is. Geïnteresseerd door het boek in de zeventiende eeuw, ging ik op zoek toen ik stuitte op een vondst van geschiedkundige Tiffany Watt Smith dat Er in de 17^de eeuw een soort handleidingen werden geschreven voor mensen om verdriet te leren voelen, ongeveer zoals nu er zelfhulp boeken zijn om je blij en positief te leren voelen. De verdriet-cursussen zouden mensen volgens de 17^de -eeuwse schrijvers weerbaarder maken tegen tegenslagen.

Daarmee ben ik in één klap terug in de realiteit. Mijn middelste dochter - 17 jaar oud - maakt schitterende muziek als Singer-songwriter, maar mijn vrouw en ik vinden de liedjes vaak verdrietig. Tijdens het avondeten leg ik de vondst van Tiffany Watt Smith voor aan mijn kinderen, waarop mijn dochter zegt dat inderdaad in onze tijd Facebook vooral opgewekte posities laat zien: “Het verdriet mag niet bestaan, of heeft daar geen plaats in, en hedendaagse pop is of nadrukkelijk aandachttrekkende zielenpoterij of geknipte en geplakte  rapmuziek, letterlijk en figuurlijk gemaakt en schijnopgewekt, maar alleen al in mijn klas zitten meerdere leerlingen die depressief zijn”. Desgevraagd zou het best kunnen dat zij zichzelf onbewust weerbaar maakt met haar ballads, zo beaamt ze. Dus toch ook hier, nieuwe verhalen en cultuur, die onze complexe emoties creëren , die vervolgens onze idealen en deugden (weerbaar worden, via muziek mensen kunnen ontroeren, of wat dan ook) vorm geven en daarmee onszelf vormen. Mijn studenten vertel ik altijd dat het mij heeft geholpen om zaken zo veel mogelijk positief tegemoet te treden en vakken niet saai te vinden, maar de leuke en opwindende aspecten er van te zoeken. In het begin merk je het verschil niet, maar op den duur kan het een sneeuwbal worden. Het heeft mij zeker veel gebracht. Zo geniet ik "toevallig" net nu met andere oren van de Goldberg-variaties!