Inspireren

Het is van alle tijden dat machthebbers niet graag rechtstreeks zelf de confrontatie aan gaan met andere machthebbers, omdat macht, net als vrijheid, altijd zo ver strekt als het kan gaan zonder door andere machten of vrijheden te worden ingeperkt. In het verleden had men onder meer vloten, legers en strategieën om de grenzen op te zoeken, tegenwoordig hebben we daar onder meer ICT voor. Hoe zit dat?

Vrijheid en macht zijn primaire resultanten van menselijke (en dierlijke) interactie, een soort "bijproduct" van cognitieve interactionele inspanning. Echter, juist omdat mensen in vergelijking met andere primaten (en mensapen) in opvallend grote verbanden kunnen "opereren" (samenwerken, maar ook strijden), zijn macht en vrijheid in zowel de menselijke omgangsvormen als ook in de individuele idealen een zelfstandige rol gaan spelen. Dat heeft ons heel veel gebracht: innovaties en goede ideeën krijgen "vanzelf" een steeds verder reikend podium en er is veel tolerantie en de neiging de confrontatie zo lang mogelijk uit de weg te gaan. Echter, als dat niet meer lukt is de strijd ook door alle innovaties potentieel vernietigend. Een opmerking in een historische roman spreekt in dit verband boekdelen: Een 17de eeuwse onderdaan stuurt een brief aan een koning, waarin hij zegt dat er heel wat minder oorlog zou zijn als de heersers het lef zouden hebben elkaar aan te spreken. Om niet alleen naar elkaar te pronken met het houden van luxe feesten, muziek, kunst en dure huizen, maar ook ter zaken te durven komen als de onderlinge belangen met elkaar botsen. De zeventiende eeuwse aristocraten die macht hadden zijn tegenwoordig getransformeerd tot de directies van multinationals. De feesten en muziek en controlerende macht wordt onder meer uitgeoefend door ICT systemen, die moeten registreren wat iedereen waar, wanneer en hoe lang doet. In dit geval "vervangt" het systeem de niet expliciet gemaakte sturing van de manager (teamleider, directeur etc) naar de "onderdanen" (medewerkers, uitvoerders), juist zoals de zeventiende eeuwse legers waren gericht op behoud van de machtsverdelingen en eventueel uitbreiding ("verbetering en groei").

In de loop van de tijd zijn er veel "hulpmiddelen" bedacht om de macht van de heersers (en/of de onmacht van de onderdanen) zichtbaar te maken, in de hoop dat het onderwerpen aan die macht door onderdanen zou volgen. Bijvoorbeeld imponerende kleding, schoudervulling, uniformen (ook om onderdanen figuurlijk een kopje kleiner te maken door individuele keuzevrijheid zichtbaar af te nemen), hoge stoelen, grote kantoorkamers, kantoortuinen etc. Elke multinational kan gezien worden als een staat binnen een veelheid aan staten, en daarmee zijn de oude geografische landsgrenzen (macht- en vrijheidsgrenzen) gedeeltelijk vervaagd of virtueel geworden. Het nieuwe werken (combinatie van thuiswerken en op het bedrijf, waardoor vrijheden om bijvoorbeeld participatietaken te kunnen oppakken kunnen worden gecombineerd met werken voor een organisatie), kan gezien worden als een soortgelijke vervaging van de grenzen tussen arbeid en privé. Maar mensen zijn daarbij zeker geen eigen baas. Het werk heeft ze nu ook thuis gedeeltelijk in haar macht, ten minste, als het "goed" is.

Ook hele oude mensen, die zelf al lang niet meer werken, kunnen zich iets voorstellen bij het nieuwe werken, als ze vroeger hebben gestudeerd. Want in een studie was er ook geen ontsnappen mogelijk; waar je ook was (op de universiteit, bij de studievereniging of thuis), overal moest aan de doelen worden gedacht en gewerkt. 24/7. Precies hierom is groot leiderschap ook nu een zegen. Een leider die duidelijk is in wat er van je verwacht wordt, zich niet achter ICT programma's "die nu eenmaal wel ingevuld moeten worden" verschuilt. Een leider zonder gebrek aan lef om mensen echt aan te spreken, spreekt aan. Letterlijk en figuurlijk. Aanspreken is vooral ook waarderen, op waarde kunnen schatten van de activiteiten van de medewerkers in het licht van de doelen, of beter, de bedoeling. Inspireren. De directeur van mijn academie is zo'n leider, en daar ben ik ontzettend blij mee!