Gebouwd om samen te werken

De vakantie zit erop. Hoewel, nooit meer terug naar ons oude normaal. Tot half juli woonden we in het centrum van de stad Groningen, tussen de studenten en stadsmensen. Nu wonen we in een vakantieomgeving, in een monumentale Saksische boerderij uit 1684. Ons gezin is gekrompen, nog slechts 1 dochter woont thuis. Terwijl ik bijna 3 kwartier dichter bij mijn werk woon, is dat werk voorlopig online. Vreemd, maar voor thuiswerken heb ik dan weer wel alle ruimte, net als voor de twee pony’s, waarmee mijn dochter continu in de weer is in ons eigen weiland. De afgelopen weken hebben Victorine en ik een volstrekt andere blik op paarden gekregen. Wat een enorm sociale dieren zijn dat! 

Sociale dieren - mensen en andere primaten, honden, paarden, olifanten, dolfijnen, etc. - zijn bio-psychologisch altruïstisch, in tegenstelling tot bijvoorbeeld tumorcellen, waar zelfzucht de drijvende “kracht” is. Naast voedsel, voortplanten en voor het nageslacht zorgen, zit de zorg voor elkaar diep in ons genoom verankerd, net als overigens ook de zorg voor onszelf. We kunnen ons het nu niet meer voorstellen, maar tot voor enkele decennia was het in de wetenschap gebruikelijk om altruïsme geheel over het hoofd te zien. Men sprak over de zelfzuchtige genen. De bekende Nederland/Amerikaanse hoogleraar gedragsbiologie Frans de Waal geeft in “Mama’s laatste omhelzing” een mooi overzicht van de evolutie van de wetenschappelijke visie van zelfzuchtige- naar altruïstische “genen”. Tevens stelt hij dat “het ‘warm gevoel vanbinnen altruïsme” geactiveerd wordt door “één van de oudste en meest essentiële hersencircuits van zoogdieren, die ertoe dienen om zorg te dragen voor onze naasten en het soort samenwerking op te bouwen waarvan onze overleving afhankelijk is” (2019, p. 123). 

Juist. Dus niet dankzij egoïsme, maar dankzij altruïsme hebben we onze samenleving, en bijvoorbeeld zorg voor ouderen en zwakkeren met betrekking tot Corona. Dankzij een diep verankerd biologisch mechanisme. Net zo onontkoombaar als de behoefte aan voedsel en seks, hebben we de behoefte om voor elkaar te zorgen. Dat we onszelf daarbij wellicht graag goed profileren, doet hier weinig aan af. Dat geldt ook voor bijvoorbeeld politici, opiniepeilers en virologen. In de vakantie las ik het boekje “De mens is geen plaag” van Cees Buisman (hoogleraar in Wageningen) en ik was verrast hoe zijn betoog in lijn is met de dingen die ik zelf  ook ben gaan “ontdekken”: wetenschap en technologie zijn niet per definitie de weg van a naar beter, en de mens is als soort bijzonder. Daarvoor moeten we wel op bewustzijnsniveau boven technologie en wetenschap uitstijgen. In het boek verwijst hij onder meer naar Ken Wilber, de Amerikaanse filosoof, die onder meer betrokken is geweest bij spiral dynamics. Dit gaat over opeenvolgende stadia van bewustzijn, van laag tot hoog: overleven (beige), geborgenheid (paars), macht (rood), orde (blauw), succes (oranje), gemeenschap (groen), synergie (geel), holistisch (turquoise).  

Wilber vat dit samen in 4 fasen in de “evolutie” van Homo Sapiens: 1. magisch bewustzijn (oudheid, met praktijken zoals voodoo, etc.), 2. mythisch bewustzijn (met bijvoorbeeld de wereldreligies), 3. rationeel bewustzijn (vanaf de verlichting, wetenschap en technologie, blauw en oranje) en 4. existentieel bewustzijn (groen en vooral turquoise). In een existentieel bewustzijn laten we technologie en wetenschap achter ons, of beter, we transcenderen ze. Het bewustzijn van de samenhang der dingen, dat alles met alles verbonden is, en het erkennen dat ook dieren bewustzijn en sommigen zelfs zelfbewustzijn hebben, vormen de eerste stappen (emancipatie) in deze richting. Buisman stelt dat existentieel bewustzijn noodzakelijk is om de mens niet een vernietigende plaag te laten zijn als er straks 10 miljard mensen tegelijk leven. We moeten materieel gezien stapjes terug doen en dat kan door spiritueel stappen verder te gaan.  

Hiermee is mijn zomervakantie rond. Net voor de vakantie eindigde ik met een blog waarin ik stelde dat wellicht religie meer te bieden heeft dan wetenschap en technologische voortgang, omdat die richtingloos zijn. Mijn ervaring met mijn nieuwe leven, en een aantal van de door mij gelezen boeken, hebben me verder begeleid naar dit nieuwe bewustzijn! Maar ook ik heb nog een lange weg te gaan. Wens ik u een heel fijn nieuw jaar!