Als ik later groot ben… Brandweerman, leraar, filmster, boer en,
ik moet eerlijk zijn, vuilnisman! We leerden dat eerlijkheid het langst duurt,
dat iedereen gelijke kansen verdient. Meritocratie, goed je best doen, dan
komen al je dromen uit! En nu?
Met het ontstaan van vrije
tijd, ontstond consumentisme als economisch top-product. De verbintenis tussen
spare-time en spaargeld - “hobby’s” - heeft de economie naar ongekende hoogten
gestuwd. Hifiapparatuur, grammofoonplaten (en later cassettes/Cd’s/Dvd’s),
stijlvolle interieurs, reizen, auto’s, luxeartikelen, etc. Fabrieksarbeiders in
de 19e eeuw werkten wel 75 uur, maar sinds de invoering van de
arbeidswet in 1919 duurde een werkweek 45 uur. In Nederland is momenteel
gemiddeld de werkweek wereldwijd het kortst: 29 uur (in nabije landen tussen de
30 en 40 uur per week). De arbeidsparticipatie – percentage van de
beroepsgeschikte bevolking dat betaald werk doet –
Niet of minder
werken, kan leiden tot sociale isolatie, tot schaamte en tot een verlaagde
eigenwaarde en self-efficacy. Hoewel het heel menselijk is om falen extern
te attribueren en succes intern, blijkt uit talloze
onderzoeken dat dit omkeert bij depressie en vooral het ervaren van verminderde
controle, aangeleerde hulpeloosheid genoemd. Niet aan de
arbeid meedoen en daarmee niet aan de loopbaan kunnen werken, terwijl men daar
vaak lang voor heeft gestudeerd, wordt als falen gezien, dat intern wordt
geattribueerd: zie je wel, niemand wil mij hebben, ik ben niet goed genoeg.
Moeilijk is te achterhalen wat oorzaak, of gevolg is, maar dysthyme of zelfs
depressieve pathologie komen significant vaker voor bij (langdurig) werklozen,
terwijl het niet hebben van controle over de gewenste levensregie (werk,
carrière, hypotheek, aanzien, etc.) de weg naar aangeleerde hulpeloosheid
opent. Frustratie, bijvoorbeeld bij het kwijtraken van een baan en daarmee de
carrièrekansen, wensen en perspectieven te zien bevriezen, of zelfs verdwijnen,
kan dit gevoel van geen regie hebben en bijbehorende omkering van de
attributiestijl bewerkstelligen: ik faal, omdat ik niet goed genoeg ben!
Ondertussen
schreeuwen de marketeers dat je wel goed genoeg bent om de door hen aangeprezen
producten te kopen, of beleven. Het grootste deel van arbeid, is nu gericht op
het produceren voor vrije tijd. Of je nu een uitkering hebt, of een inkomen uit
arbeid, of desnoods een basisinkomen, de economie is net Vrouwe Justitia: blind
voor het geluk of leed achter betaalmiddelen, dus de consument. En zo zijn
marcheert ons “lot” in de richting van dat van onze grote huisdieren, die
vroeger op het land werkten voor de ploeg of kar, en nu hooguit op een drassig
weitje nog een paar kinderdromen verwerkelijken: te weinig beweging, te veel
eten. Om maar te zwijgen over de minder populaire huisdieren, zoals kippen en
varkens, die slechts productievee werden, dat zo veel en zo snel mogelijk
moet consumeren in een “megastal zonder speelruimte” (de smart
city?), om de economie draaiende te houden.
Met alle
veranderingen op de arbeidsmarkt ten gevolge van “disruptieve” technieken,
verliezen we gemakkelijk de diepe verweving van arbeid, loopbaan en
zelfontplooiing uit het oog. Er is geen, of te weinig oog voor de
psychologische gevolgen van baanverlies, voor wat dat met attributiestijl doet,
en hoe dat kan doorwerken in de kansen van iemands nageslacht. Een basisinkomen
kan mensen wellicht economisch veiligheid brengen, en dat is heel belangrijk.
Maar gelijke kansen als disruptieve technieken voortdurend aan de stoelpoten
van de werkenden knagen, moeten wel een heel goed verhaal hebben - in termen
van ons voortbestaan op de planeet, of behoud van (bio) diversiteit,
bijvoorbeeld – willen ze gerechtvaardigd zijn. Meer op 1984 gaan lijken, of
leuk, smart en “het is de toekomst”, is volstrekt niet genoeg!
Nu het later is en ik groot
ben, is alles anders. Tevreden met mijn eigen leven, knaagt het aan mijn
geweten. Jonge mensen, nieuwe dromen. Meritocratie en gelijke kansen? Droom
verder. Groot zijn betekent consument zijn, niet wat ik word, maar
wat ik “eet” (reizen, hypotheken, bezit). Tja, mijn bed stond op een
goede plaats. Maar technologische grootmachten hebben alles en iedereen in hun
macht, ook onze arbeid en dus dromen en carrières. De Hunger Games van 2021
heten onder meer The Voice, Britain’s got talent en We
want more, waar elke week weer jonge dromers de bestaande sterren alle
hoeken van de televisiestudio laten zien, en het publiek uit pure verveling die
ene gast kiest die echt niet zuiver kan zingen. Hij lijkt het meest op de
coaches, dus eigenlijk wel zo eerlijk! Onze kinderen leren dat je best doen, of
talent hebben, er niet toe doet. Niets is genoeg!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten