De brug (2)

Vorige week bespraken we dat dynamische systemen vaak twee (of meer) toestanden kennen: (1) de brug beweegt niet mee, of (2) de brug schommelt mee met de stappen van de voetgangers, (1) de auto’s rijden ongehinderd op de snelweg, of (2) de auto’s bewegen in file: stukje rijden, stop. Meerdere toestanden: (1) paard in stap, (2) in draf of (3) in galop. De overgang van de ene naar de andere toestand komt op een tamelijk voorspelbaar moment, bij een bepaalde snelheid van het paard, of als er telkens meer wandelaars op de brug, of auto’s op de (snel)weg komen. De “parameter” die het switchen tussen de toestanden – de “bifurcatie” van het systeem – uitlokt, is hier dus snelheid (paard) of passanten per tijdseenheid. Dit wordt de (a-specifieke) controleparameter genoemd. De overgang is dus niet-lineair. De toestanden waarin het totale “gedrag” van het systeem min of meer stabiliseert – de fases – worden attractoren genoemd.

Ook biologische systemen zijn cyclische, ofwel oscillerende systemen, waarin zeer veel oscillatoren (slingers) gekoppeld zijn. Het zijn dus dynamische systemen, met als attractoren bijvoorbeeld steeds terugkomende honger, dorst, slaap, lust, etc. Deze attractor-toestanden, ofwel evenwichten en disbalansen, motiveren tot evenwichtsherstel. Honger motiveert eten, dorst drinken, en daarmee herstel van de toestand voldaan voelen, etc. Overigens, juist ook in de niet organische wereld geldt dat praktisch alles uit dynamische systemen en dus gekoppelde oscillatoren bestaat.

Tot zover is het niet moeilijk om dynamische systemen te begrijpen. Bij alle faseovergangen is er sprake van discontinuïteiten. Bijvoorbeeld tussen rijden en file, of water en ijs, zit geen continue (lineaire) overgang. Echter, mensen denken in termen van continuïteit, vandaar dat ons menselijk denken hier tekort schiet. Hoewel we dat niet doorhebben, is de geldigheid van “lineair” denken beperkt. Bijvoorbeeld het verklaren van gedrag vanuit vermeende persoonskenmerken, is lineair – je doet iets omdat je extravert bent, of hebt ergens moeite mee omdat je autistische bent. Hoewel dit denken ons helpt elkaar (en onszelf) te begrijpen, is het zeker niet wetenschappelijk. Toch baseren we hier politiek beleid en Kennis Innovatie Agenda’s op. Laten we een voorbeeld nemen.

Veel mensen zijn te dik, dat is ongezond en komt voort uit een ongezonde leefstijl en voedingspatroon. Om dit aan te pakken, wordt veel onderzoeksgeld uitgegeven. Maar … we begrijpen dit vooral lineair, dus niet vanuit dynamische systemen. Ieder lichaam kent een aantal attractor toestanden, waarin het qua gewicht (omvang) in evenwicht kan zijn. Na een hevige gebeurtenis, bijvoorbeeld een zwangerschap, wordt het evenwicht van het adolescente/vroeg-volwassen lichaam van voor de zwangerschap - dat stabiel was ondanks drank, drugs, seks en rock-and-roll – verlaten. Hoewel, het is mogelijk dat het gehele gekoppelde metabole en hormoon cyclische systeem, keurig terugkomt in het evenwicht van voor de zwangerschap. Echter, en zeker na een aantal bevallingen, is het minstens zo waarschijnlijk dat het systeem stabiliseert in een lichaam dat een paar maatjes groter is. Dat is ontwikkeling en normale veroudering. Kijk maar naar oude foto’s van plattelandsvrouwen uit de vorige (en zelfs voorvorige) eeuw: bijna zonder uitzondering hard werkende vrouwen. Praktisch allemaal maakten ze een wat toen gold – gezonde Hollandse – indruk, wat nu zou gelden als overgewicht. Ook allemaal werkten ze hard, in huis, en vaak ook nog op het land, vele uren per dag, terwijl ze nog niet verslaafd waren aan zoetigheid en Netflix (en andere passiviteiten die in de sportschool voor een uurtje sport kunnen worden afgekocht). Wat zichtbaar is, is een andere attractor-toestand, waarin het lijf als het ware vanzelf terechtkomt na een aantal bevallingen met het verstrijken van de jaren. Vandaar dat men ook spreekt bij dynamische systemen van zelforganisatie. Net als in het voorbeeld van de brug, de snelweg, en de gangen van het paard, heeft het lichaam qua omvang/gewicht een beperkt aantal mogelijke attractorstates: S, M, L, XL. Bij het gezond ouder worden is S vaak niet meer haalbaar. Tussen de attractoren, is de omvang/gewicht niet stabiel. Dit heeft dus allemaal niets of weinig met lifestyle te maken.

Gezonde leefstijl is belangrijk, maar dient niet louter een verdienmodel te zijn van economische machten (inclusief sportscholen, gezondheidszorg en onderzoeksgroepen). Je lichaam zo lang mogelijk houden in een toestand van een 21-jarige is bewonderenswaardig – het vraagt veel discipline, training, etc. – maar levert minstens evenveel frustratie, angst en verdriet op. Zeker, voor sommigen van ons is het een hele tijd haalbaar, maar het is zeker niet de meest “natuurlijke” attractor toestand voor een volwassen lichaam (verborgen anorexia/bulimia). Voor bij wie het echt niet lukt, omdat de andere attractoren na bijvoorbeeld de bevallingen veel te sterk zijn, levert het volkomen onterecht spot, angst en soms zelfs buitensluiting op. Nogmaals, voor velen van ons is het gezonder om beelden van een ouder-wordend lichaam niet te ontkennen. Eeuwige jeugd is een brug te ver! (volgende week deel 3)