Vanaf dat ik me kan herinneren, hoor ik superlatieven:
de grootste hits, beste films allertijden, of juist de slechtste mens. Wat ik
toen niet kon begrijpen, is dat juist dit ons streven en oordeel ééndimensionaal
maakt; het denken in termen van, of streven naar het beste, het grootste, het
duurste, het nieuwste, of juist het rijpste, de knapste, de slimste, de mooiste
maakt vaak meer stuk dan ons lief is.
Vanuit één perspectief kan iets het beste zijn, of het
uniekste, maar vanuit een aan oneindig grenzend aantal andere perspectieven is
het dat niet, soms zelfs juist niet. Het denken in superlatieven (de
overtreffende trap, zeg maar) leidt tot eenvormigheid, en niet tot diversiteit.
Immers, het concept de beste docent, bijvoorbeeld, gaat er van uit
dat er met 1 maatstaaf kan worden afgemeten waar zo’n persoon aan moet voldoen.
Maar een pianodocent moet heel andere vaardigheden te berde brengen om
zijn/haar pupil te laten slagen, dan de natuurkundedocent. Bovendien, wat is
slagen? Ben je geslaagd omdat je leerling enorm veel plezier beleefd aan het
spelen van een kinderliedje op de piano, of dat ze Mozart perfect kan spelen?
Daarbij, op welke leeftijd, vanuit welke achtergrond? Of ben je geslaagd als je
een klas in een zeer diverse wijk met kinderen van ouders met een lage SES de
liefde voor natuurkunde kunt bijbrengen?
Om even te blijven bij het voorbeeld van de docent, de
beste docent is zelden een docent op het VMBO, of een pianodocent aan
leerlingen met Downsyndroom. En waarom niet? De beste middelbare school is
zelden een VMBO. Waarom? Wat is goed onderwijs? Wij gaan er vaak impliciet
vanuit dat hoe "hoger" het niveau, hoe "beter" het
onderwijs, maar ik kan me heel goed voorstellen dat ambachtelijk onderwijs (VMBO,
Middelbaar Beroepsonderwijs) feitelijk vanuit heel veel gezichtspunten
toponderwijs is, bv met betrekking tot het plezier om echt iets te maken, in
plaats van op een “hoger” niveau een (tweede tot tienderangs)
"hoofdwerker" (lees kantoorarbeider) te worden...
Natuurlijk snap ik dat als het je lukt om een
“make-believe” te creëren waarin jouw product of vakmanschap tot de top
behoort, dit in ons economisch systeem tot een selffulfilling prophecy kan
leiden, waardoor de aanvankelijke “droom” uiteindelijk in veel aspecten
werkelijkheid kan worden. De Beatles, bijvoorbeeld, zijn door een unieke
cocktail van het momentum - de tijd, de kansen die ze kregen en de vakmensen om
hun heen, inclusief hun eigen talent, de receptie van de wereld (de
geschiedenis) – en alle prachtige verhalenvertellers tot en met vandaag de dag,
in veel opzichten niet meer te overtreffen. Maar dat komt ook omdat de
meetlatten juist door hun succes en handelen zijn
gedefinieerd. Datzelfde geldt voor bijvoorbeeld universiteiten als Oxford,
Cambridge, MIT en Harvard.
Diversiteit gaat over het zien van mensen in hun
eigenheid, met hun eigen krachten en moeilijkheden. Als er slechts langs één
dimensie gemeten wordt, is er altijd maximaal de erkenning van één persoon – de
beste op de gemeten dimensie – en daarmee de ontkenning van al die andere
personen met hun eigen beste tot en met slechtste dimensies. En zelfs mensen
die bijvoorbeeld de succesvolste sterren zijn, blijken zich vaak alsnog op al
die niet gemeten dimensies enorm ontkend te voelen.
Voor mij kan de beste ook de monteur zijn, die dag in dag uit klaar staat om riolen te ontstoppen, of de leraar die moeilijk opvoedbare kinderen toch enige aandacht voor poëzie weet bij te brengen, of de bejaardenverzorger die met alle geduld ondanks diverse prikklokken het verstilde bestaan van onze ouders wat kleur weet te geven. Want één ding kan ondertussen zelfs door de grootste strebers niet meer ontkend worden: met al onze innovaties en streven naar steeds beter, mooier en duurder staan we met betrekking tot biodiversiteit, culturele diversiteit en klimaat er slechter voor dan ooit tevoren. Dat is dan toch een superlatief: het slechtste perspectief. Het roer moet om, zo snel mogelijk. Systemen zijn niet altijd de oplossing, maar veel vaker juist het probleem, omdat ze tot eenvormigheid en vermindering van diversiteit leiden. Vul voor systemen technologieën in, en de bewering is even geldig. Als we zouden beginnen niet alleen te streven naar het beste, maar bij twijfel niet te handelen, onze onzekerheid toe te laten, maken we een begin. Laten we stoppen met (uitsluitend) te leven voor uitroeptekens!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten