Ook voor mij is het lastig om de goede dingen te doen, of de
juiste vragen te stellen (leiderschap). Makkelijker is het om concreet bezig te
zijn met de dingen zo goed mogelijk te doen (projectmanagement). In mijn team,
onder mijn (co)leiderschap vragen ook wij ons veel te weinig af of we wel de
goede dingen doen. Trots posten we bijvoorbeeld dat de cobot (een robot die met
een werknemer “samenwerkt”) steeds meer terrein wint en dat dit begrijpelijk is
gezien de grote personeelstekorten en de behoefte van bedrijven om efficiënter
en effectiever te gaan opereren. Klinkt logisch, maar ik ga zo beargumenteren
waarom dit net zomin de goede dingen doen betreft als het ontwikkelen van
nieuwe technologieën voor de stikstofproblematiek, zolang de groeiende
wereldbevolking per persoon steeds meer vlees consumeert en er voor de
productie van veevoer steeds meer bos moet wijken. Zowel maak- als
bio-industrie kan technisch nog wel iets verder worden geoptimaliseerd (het
goed doen), maar dat is niet het goede om te doen. Waarom niet?
Eerst de cobot! Gebrek aan arbeidskracht?
Wereldwijd wordt ondertussen meer massa geproduceerd aan mensgemaakte
materialen (anthropogenic mass: plastics, beton, etc.), dan al het organisch
materiaal (planten, dieren) op de planeet bij elkaar. In 2050 zal er zelfs twee
keer zo veel antropogene- als organische massa zijn (Elhacham et al., 2020). De
elementen kunnen maar één keer tegelijk ergens inzitten, dus gaat deze groei
(“efficiënter en effectiever”) ten koste van leven (massa extinctie, verlies
aan biodiversiteit). Gebrek aan arbeidskracht? Er leven nu meer mensen op aarde
dan ooit tevoren; op dit moment tegelijkertijd ruim 7% van alle mensen die
ooit hebben geleefd! Als mensheid nemen we sinds 1970 systematisch meer dan
onze planeet kan geven, met als gevolg een ontluisterende ontwrichting van het
leven op aarde. In het geheel van deze ontwrichtende activiteiten, constateren
we gebrek aan arbeidskracht en suggereren we dit op te lossen door aan de
huidige vraag en productie te voldoen door de inzet van robots of andere nieuwe technieken, zodat … we niets hoeven te veranderen aan al die ontwrichtende
activiteiten. Dat is niet het goede doen. Maar het bedrijfsleven, subsidieverstrekkers
en werkgevers verwachten dit van ons.
Er is arbeidskracht genoeg (7,95 miljard mensen!), maar vanuit een duurzaamheidsperspectief zijn er heel veel mensen bezig met onzinbanen, of, erger, banen die de ontwrichting (op termijn) verder doen toenemen. Beide categorieën worden vaak beter betaald dan mensenwerk zoals zorg en dienstbaarheid. De status quo behouden, is geen optie. Robots inzetten om niet te hoeven veranderen is fout om (minstens) drie redenen: 1. het bouwt verder aan ontwrichting, 2. het verdonkeremaant de kansen tot (noodzakelijke) herziening en 3. het schept valse hoop op redding van de dreigende ondergang.
Tekorten op de arbeidsmarkt bieden een kans tot herziening.
Wat vinden we als samenleving met het oog op duurzaamheid echt belangrijk?
Bouw, zorg? Als sociaal domein zouden we kunnen kijken hoe we duurzaam bouwen
of zorg aantrekkelijker kunnen maken voor talentvolle studenten, zodat ze met
hun handen en harten daarin bezig kunnen, in plaats van in kantoren op
(project)management banen, of om nieuwe disruptieve technieken te ontwikkelen,
die als Pandora’s box weer een veelvoud aan nieuwe problemen, verslavingen,
haat en technocratie zullen opleveren.
Wat mijn team en ik doen met cobots en de maakindustrie, is
van dezelfde orde als zij die de veestapel niet willen aanpassen aan de
stikstofvereisten en roepen dat via de inzet van innovatieve technieken de
huidige bio-industrie in stand kan blijven. Natuurlijk kunnen
technieken ons op weg naar duurzaamheid een beetje helpen, maar het echte
probleem zit toch echt in ons eigen gedrag. Radicaal veranderen is een noodzaak, en
dat kan alleen als we ons gedrag en onze leefwijzen geleidelijk maar stabiel
gaan aanpassen. Bio-industrie is niet duurzaam, en ook niet duurzaam te maken,
om nog maar te zwijgen van de ethiek en humaniteit. Maar voorlopig gaan ook wij
maar gewoon verder, onder het motto living technology met … cobot life!
Elhacham, E., Ben-Uri, L., Grozovski, J. et al. Global human-made mass exceeds all
living biomass. Nature 588, 442–444 (2020).
https://doi.org/10.1038/s41586-020-3010-5
Interessante invalshoek en goed te volgen ook. Hoewel ik geen voorstander ben van het technisch determinism leest de zin 'natuurlijk kunnen technieken ons op weg naar duurzaamheid een beetje helpen' als een understatement. Techniek heeft het potentieel om de geponeerde gedragsverandering niet alleen aan te jagen, maar ook te ontketenen. Om het thuiswerken als voorbeeld te nemen. Het aantal reisbewegingen is fors teruggenomen en heeft jaren nodig om weer op niveau te komen volgens de OV bedrijven - ik vraag het me af of dat gaat gebeuren. Ja, meer stroomverbruik, maar dat is op te wekken. De brandstoffen die met (woon-)werkverkeer verbruikt worden zijn niet te hernieuwbaar. Het is een technische innovatie die duurzaamheid aanjaagt en een nieuw perspectief biedt. En datzelfde principe geldt in de basis ook voor de cobot. Uiteindelijk heeft het allemaal te maken met de inzet: wie zet de cobot in, waar wordt de cobot ingezet en, bovenal, hoe wordt de cobot ingezet. Ja, cobots kunnen ingezet worden voor wat ik in de blog opvat als 'het kwade': goedkope, onnodige en vervuilende productie. Tegelijkertijd lees ik minder over over ‘het goede’. Cobots die gebruikt worden om lensen te produceren waarmee mensen hun zicht aanzienlijk verbetert, cobots die helpen om zaaigoed te verpakken om de aarde te vergroenen en cobots die mensen met een gigantische afstand tot de arbeidsmarkt ver boven zichzelf uit laten stijgen. Het zijn positieve gevolgen die door macro-economische en geopolitieke ontwikkelingen onder druk staan. Efficientie- en effectiviteitsdenken blijven, ongeacht de conjunctuur, het uitgangspunt om het bedrijfsleven in de ontwikkelstand te krijgen. Let wel, dat kan dus ook 'het goede' meer en beter doen inhouden. Mijn stelling is dan ook: techniek is niet goed of slecht, het is de wijze waarop en waarvoor het ingezet wordt dat vanuit normatief oogpunt bekritiseerd moet worden. Daarbij moet zeker naar de aandrijving van het systeem als geheel gekeken worden, maar net zo goed moet zicht gehouden worden op de spill-over effecten. Kortom, goed samenwerken met cobots ‘for the win’!
BeantwoordenVerwijderenDank voor je reactie, Milan! Het punt dat ik in deze blog maak, is dat technologische ontwikkelingen netto voor een enorme ontwrichting hebben gezorgd. Was rond 1900 de totale anthropogenic mass nog “slechts” 4 % van al het organische leven, in 2050 is het geprognotiseerd op 200%. Technologie is in een versnelling gekomen (men spreekt van technologische singulariteit), en is als een duveltje uit een doosje (Pandora's Box), het leeft een eigen leven. Dat is al lang niet meer een kwestie van individuele menselijke keus. Dus technologie is neutraal? Helaas niet, daar heb ik meerdere blogs aan gewijd, bv https://janwillemdegraaf.blogspot.com/2021/06/waarom-drones-gevaarlijker-zijn-dan.html. Jouw voorbeeld illustreert ook hoe dit werk: Corona, dank zij nieuwe communicatietechnologie (Zoom, Teams, etc.) werken we door en rijden we minder. Aanvankelijk, het effect was aan het eind van de pandemie vooral nog te merken op treinverkeer, al in februari werd er al gemeld dat er meer snelwegdrukte was dan voor de pandemie. Mensen wilden liever niet in de trein, waar ze zich aan de “vrijheidsbeperkende” maatregelen moesten houden. Maar door ook thuis te kunnen werken, zal op termijn wonen en werken nog makkelijker niet meer uitsluitend afhankelijk zijn van de afstand tussen wonen en werken, en dus … meer mobiliteit. We reizen nu per persoon meer kilometers dan ooit, ondanks (en feitelijk juist dankzij) digitale connectie. Dus technologie die op termijn helpt, is hooguit een beetje, maar waarschijnlijk is dat al een overschatting. En natuurlijk kan je ook cobots voor hele nobele zaken inzetten, maar helaas blijkt het dominante imperatief telkens weer het uiteindelijk dominante gebruik te bepalen, zie deze blog: https://janwillemdegraaf.blogspot.com/2021/10/time-for-change.html
BeantwoordenVerwijderenIk hoor nog wel eens iets als "ik wil wel anders en groener en zo, maar ik heb er nauwelijks de tijd en geld voor". Een cobot die daarmee helpt, ons ook onthaast, de tijd geeft om buiten de ratrace dieper na te denken, lijkt mooi, maar we slaan al genoeg adviezen die richting op in de wind ...
BeantwoordenVerwijderenMisschien maar weer eens wat meer echte aandacht voor elkaar?
Ook al is dat niet altijd even makkelijk in te passen. Misschien moeten we die vakjes maar wat meer laten dan.
Dank, Ruud, voor je reactie. Echte aandacht voor elkaar, in plaats van automatisch naar technologisch bemiddelde standaardcommunicatie grijpen, wordt steeds zeldzamer, helaas...
VerwijderenOver die massa: moet vraag 1 bij innovatie zijn of het composteerbaar is? En zo ja, ook heel specifiek graag, want het meeste wat men 'biologisch afbreekbaar' noemt gaat niet bepaald snel en makkelijk. En de theoretische machine die generiek op atomair of kleiner niveau toch gigantische hoeveelheden kan omzetten naar wat we willen zie ik niet komen en al helemaal niet probleemloos toegepast.
BeantwoordenVerwijderen