Tussen kunst en kitsch

Sinds augustus werk ik intensief samen met Arjan Middelkoop - adviseur (sociaal) impact ondernemen bij ROZ-groep in Twente – , en dat is bijzonder inspirerend. Arjan is van origine beeldend kunstenaar, en zijn gave om continu op een andere – associatieve – manier naar de wereld te kijken en zo tal van ideeën met elkaar te verbinden, heeft hij in zijn carrière op het gebied van impact ondernemen weten te vertalen naar het sociale en economische domein, met als resultaat/inzet een enorm netwerk van mensen die met elkaar proberen niet alleen de dingen zo goed mogelijk te doen vanuit een economisch perspectief, maar ook het goede te doen vanuit een ecologisch perspectief, waarbij de menselijke natuur grotendeels ook onder die ecologie gerekend mag worden. In de afgelopen maanden is een groot aantal inzicht-gevende associaties de revue gepasseerd. Vanuit mijn theoretische kaders ben ik me enorm bewust geworden, dat verandering richting een houdbare en duurzame wereld, begint bij ondernemers. Impact ondernemen is eigenlijk een vreemde naam, want het gaat er bij impact ondernemen juist om de ecologische voetafdruk te verkleinen; je maakt ecologisch impact door de ecologische belasting van het ondernemen te verminderen, of zelfs de economische groei te remmen om zo de ecologie te laten herstellen/groeien.

Eén zo’n inzichtelijke associatie wil ik u niet onthouden: tussen kunst en kitsch! Volgens Arjan is in veel gevallen impact ondernemen meer kitsch dan kunst. Op veel bedrijven en ook kennisinstellingen wapperen de SDG vlaggen; de VN stelden 17 doelen op – Sustainable Development Goals genoemd – als doelstelling voor 2030 om naar een ecologisch (klimaat/natuur etc.) houdbare planeet te komen. Maar als je dan kijkt wat die bedrijven doen, dan gaat het streven naar sustainablity (impact) vaak niet verder dan lippendienst, of één afdeling die dit bepleit. Kitsch, volgens Arjan. De kunst is, deze kitsch – waar vaak oprechte en goede intenties aan ten grondslag liggen – tot kunst te verheffen. Oh, zeker, soms is duurzaamheid pure greenwashing, of purpose washing, een manier om economisch de zakken te vullen met gedachtengoed dat nu de wind mee lijkt te hebben. Maar vaak zijn er dan toch mensen bij betrokken, zelfs bij de compleet “verziekte” bedrijven waar de SDG-vlaggen puur voor eigen winstbejag wapperen, in zo'n bedrijf met oprechte(re) bedoelingen. Zij kunnen alsnog de kitsch omvormen tot kunst. Daarom, zo stelt Arjan, mag je zelfs als beeldend kunstenaar nooit minachtend doen over kitsch. Kitsch kan het begin zijn van de noodzakelijke verandering naar impact ondernemerschap.

Ik denk terug aan mijn jeugd. Mijn ouders waren gek op klassieke muziek en schuwden daarbij niet moderne (kunst) componisten, zoals Peter Schat en Louis Andriessen. Als kind ging mij dat boven de pet. Ik luisterde graag naar James Last, wat toen gold als kitsch. Later ben ik alsnog ook gek geworden op kunst. Ook met betrekking tot impact ondernemen, kan ongetwijfeld zelfs bij een oliemaatschappij, of BigTech instelling, de kitscherige kiem (SDG-vlag) uitgroeien tot echte verandering, en dus tot impact (het blijft een dubbelzinnig woord, want dit soort bedrijven hun letterlijke “impact” is juist het probleem. Zo worden de IDG’s ondersteund door onder meer Spotify en Ikea!

 Bij Saxion hebben wij Living technology als thema, en ook bij ons wapperen de SDG-vlaggen op onze gebouwen. Living in de context van technologie slaat op mensen, impact in de SDG-betekenis, wordt dan “vanzelf” sociale impact, de menselijke ecologie/natuur betreffende. Juist hierom is mijn samenwerking met Arjan, die expert is op sociaal impact ondernemen, bijna vanzelfsprekend. Deze week stond kritiek op kennisinstellingen centraal. In een opiniestuk van de U-today schrijft een student dat hij alleen technieken leert die de ouder (foute) handelwijzen (fossiele brandstof, bv) in stand houden. Hij stopt. Ook op de Erasmus Universiteit waren betogingen, omdat de universiteiten te weinig echt doen met SDG.

Op Saxion hebben we een Green Office, waarmee Ingrid Bles en haar team initiatieven ontplooien, en daarnaast laten zien wat anderen binnen Saxion doen. Daarmee verbinden ze mensen, zodat hun impact kan groeien. Marike Lammers heeft met haar team, de Saxion Onderwijs Innovatie Hub, en met hulp van Paul Edauw, een reeks prachtige impactvolle leergangen ontwikkeld die gebruik maken van het Saxion EYE model en die bijdragen aan de missie om purpose driven learning te verzorgen. Trots kan ik zeggen dat wij op Saxion echt bezig zijn om van Kitsch Kunst te maken en met de hulp van genoemde collega’s en Arjan, hoop ik hieraan bij te mogen dragen.