Vroeger was alles … niet beter!

De wereld beter achterlaten dan die was bij onze geboorte, is in absolute zin voor iedereen die nu volwassenen is, onmogelijk. Goed nieuws, in relatieve zin is het waarschijnlijk een minder onmogelijke opgave. Hoe zit dat?

Laat ik mijn eigen geboortedatum (7 november 1959) als uitgangspunt nemen. Absoluut gezien waren eind 1959 alle ten behoeve van de globale economie onttrokken grondstoffen per jaar nog ruimschoots te regenereren door de planeet. Nu is de planetaire voetafdruk veel te groot, earth overshoot day was dit jaar eind juli. In 1959 woog de totale massa van mensgemaakte materialen nog geen 50% van de totale organische massa, nu zit dat rond de 120%. Gevolg: massaextinctie van leven (en biodiversiteit). Hoewel de 9 planetaire grenzen toen nog niet waren vastgesteld, was geen van die grenzen overschreden (nu 4, en 3 bijna). Hoewel herstel nog steeds mogelijk is, ga ik dat niet meer meemaken. Zelfs denk ik niet dat iemand die in 2022 geboren wordt, nog gaat meemaken dat de kengetallen van 1959 worden verbeterd, zelfs niet als we nu abrupt zouden stoppen met onze desastreuze wijze van omgang met de ecologie. Toch is het fout om te stellen dat vroeger alles beter was, want juist dat is zeer onwaar. Juist nu kunnen we beter zijn dan toen. Waarom?

In feite lag het in 1959 vast, dat de dag zou komen dat we er zo beroerd voor staan als vandaag. Dat lag in de wijze van omgaan met ecologie, waarin economie (en technologie- en kennisontwikkeling) voorrang kreeg op alles, aan een geloof dat de bomen tot in de hemel groeien. Onze hedendaagse twijfel aan het vooruitgangsdenken is winst, net als het feit dat we nu wel over planetaire grenzen en over overshoot day spreken. Initiatieven zoals Geluk Centraal, ecologie voor economie, Degrowth, consuminderen, Slow-Food beweging (tegenover Fast Food) en de betekeniseconomie waren er niet in 1959. Het imperatief oneindige groei uit eindige middelen had alles in haar grip. Ja, de grote denkers, waaronder Hanna Arendt en Jacques Ellul zagen het gebrek aan inzicht, de blinde futurologie van die tijd, maar kregen geen of nauwelijks gehoor. Laatst citeerde ik in een lezing Jacques Ellul, die in mijn geboortejaar stelde dat techniek de allesbepalende factor was van die tijd, en dat daarmee grote gevaren op de loer lagen. Gek genoeg is dat bewustzijn nog steeds niet echt doorgedrongen. Technologie is de roze olifant in de kamer, we hebben het over economie, maar zien niet dat economische groei en winstbejag gevolgen zijn van technologie ontwikkeling, zoals Ellul toen al stelde. We blijven het gevoel hebben dat wij zelf kunnen bepalen welke technieken wel of niet ingezet worden. In mijn lezingen bepleit ik met al het vuur dat een kerel in 1959 geboren nog in zich heeft, dat we net als na de grote bewapeningswedloop met ontwapeningsprogramma’s nu moeten beginnen met technologie ontwapening: de-tech our future! Als we dat niet doen, is er geen toekomst.

Deze week mocht ik toevallig moderator zijn op een vanuit India (Hyderabad) georganiseerde internationale bijeenkomst over AI-ethics, met een prachtige keynote van een Zuid Afrikaanse professor (Emma Ruttkamp-Bloem), waarin zij benadrukte dat AI ontwikkeling niet zonder stevige multi-disciplinaire inzet kan en ze benoemde talloze risico’s voor de mensheid met als slot betoog dat ethiek echt noodzakelijk is in het debat hierover, aan alle tafels.

Hoe kan ik dan toch de wereld beter achterlaten dan ik hem aantrof? Niet concreet. Maar wel intentioneel, door te werken aan bewustzijn, de andere kant op te leren kijken, de stemmen van mensen als Arendt en Ellul opnieuw te laten horen. Wel concreet kan ik in aanvulling hierop kijken naar wat ik zelf kan doen, de thermostaat lager zetten, niet elke dag douchen, geen vlees eten, of nog beter, vegan eten, geen vliegreizen maken …. Precies, de Inner Development Goals toevoegen aan de SDG’s, zelfs al worden sommige collega’s daar moe van. Vandaag kunnen we verbeteren, terwijl we, achteraf bezien, toen in 1959, elke dag zouden verslechteren!