Op eigen kracht

Heel blij ben ik op de prachtige vergezichten in de reacties van lezers op mijn blog van vorige week, over de noodzaak van het ont-technologiseren van onze samenleving. Ont-technologiseren wordt overigens door de spellingscontrole met een rode streep eronder afgestraft. Zonder nadenken zoek ik naar een woord dat wel mag. Een streepje tussen ont en technologiseren wordt het compromis tussen mijn creativiteit en de machine-intelligentie. Dat terzijde. Dank voor de reacties, ik sta niet alleen, en lezers, u staat niet alleen, we zijn samen moe van de ongevraagde en opgedrongen technologisering (dit zelfstandig naamwoord “mag” wel – geen rode streep eronder - in tegenstelling tot technologiseren’; het werkwoord “bestaat” niet). Eén prachtige reactie komt van mijn collega Johan van de Burgh, die de David en Goliath metafoor waarmee ik de blog eindig doortrekt (Big-tech is net als Goliath groot, oppermachtig en alom vertegenwoordigd, en wij zijn als individuen als David). Johan stelt dat het over vertrouwen in eigen kracht gaat, de dappere David die Goliath durft uit te dagen, krijgt de modernste technologie van zijn tijd aangereikt – het harnas van de koning – maar omdat hij daarin zijn eigen menselijke kracht verliest, verkiest hij een zeer primitieve techniek, een steentje dat hij ter plekke opraapt. Hij overwint, en daarmee is dit een verhaal van hoop!

Wij zijn zo getechnologiseerd (sorry, weer een rode streep, ik loop te veel buiten de paden van wat de machine-intelligentie betamelijk acht, ik weet het), dat we ons niet eens meer een bestaan met alleen low-tech kunnen voorstellen. Daarmee is ons geloof in onze eigen kracht gereduceerd tot dat van slaven van koning Tech. Nu geloof ik beslist niet in een complot, of in boze genussen (weer een rood streepje) die dit allemaal bewust besturen. In tegendeel, niemand heeft controle over de technologische Goliath, ook de ontwikkelaars, codeschrijvers en multinationals niet. Was het maar zo, zoals in de sprookjes van complotdenkers over pizzakelders en pedobestuurders. 

Er is geen besturing, complexe systemen ontstaan bottom-up en hebben de “drive” om steeds groter (complexer) te worden, waarbij ze alle bronnen aantrekken en “metaboliseren” totdat ze niet meer verder kunnen, en vallen ze uiteen in chaos. Ze zijn dan simpelweg niet meer volhoudbaar. Complexe systemen kunnen zowel levend als levenloos zijn. Een mooi voorbeeld is een waterval. De waterval ontstaat, wordt steeds groter en georganiseerder, sleept alle “bronnen” die in haar buurt komen mee, en op haar hoogtepunt kan niets er meer aan ontsnappen, totdat het systeem van verschillen in onderstromen en bovenstromen niet meer voldoende verschilt om het overkoepelend systeem in stand te vallen, en alles valt uiteen. Ook tornado’s, onweer, en talloze andere weerverschijnselen en het bewegen van bruggen onder marcherende legers, vormen voorbeelden van snel ontwikkelende complexe systemen. Een paar weken geleden schreef ik over steden als complexe systemen, daar gelden dezelfde wetten. Niemand stuurt zo’n systeem, hoewel natuurlijk onder gecontroleerde omstandigheden wel degelijk complexe systeem ontwikkeling kan worden opgeroepen, en ingezet, bijvoorbeeld in verbrandingsmotoren, of feitelijk in talloze andere mensgemaakte technologieën. Feitelijk is veel hightech gebaseerd op onder gecontroleerde omstandigheden complexe systemen laten ontwikkelen en de eigenschappen daarvan gebruiken in complexe ketens. Ons begrip van waterkolken, elektriciteit, nanotechnologie is het resultaat van menselijk inzicht in complexe systemen. Dat inzicht is eigen kracht, ons David-zijn.

Toch zit geen mens aan het stuur. Alles in de natuur ontwikkelt zich als complex systeem, totdat het wordt ingedamd door andere complexe systeemgroei. Een soort kan snel groeien, zelfs een plaag vormen, maar vroeg of laat gaat het over in chaos, en ontstaat er weer een evenwicht (hoewel ver van equilibrium; alleen op bv de maan is er echte duurzaamheid). Onze systemen – grote steden, wegennetten, internet, AI etc. – groeien door ten koste van de ecologie, inclusief onze menselijke natuur, onze eigen kracht. Dat is op zich natuurlijk, maar wel zwaar toxisch. Geloof in onze eigen kracht, in ons inzicht, waarmee we de ontluisterende technologische groei kunnen stoppen, is feitelijk ons meest machtige wapen, het steentje dat voor iedereen voor handen ligt. Wie raapt het op?