Een wereld te winnen!

Vorige week schreef ik over mijn “ontdekking” dat ik een optimist ben. Als mensheid kunnen wij veranderen, van plaag tot ecologisch co-existentie. Een aanvullend inzicht kwam van mijn lief, Victorine, die stelde dat, naast vele onverschilligen, in ons land in feite “pessimist” zijn, niet gelooft dat klimaat-, milieu- en natuurrampen nog af te wenden zijn, en juist daarom vandaag wil leven alsof er geen morgen is. En als je toch niets meer te verwachten hebt, nauwelijks nog ergens op durft te hopen, waarom zou je dan je de lol die je vandaag kunt beleven laten ontzeggen: vakanties, vliegreizen, de beest uithangen bij het voetbal, weelde en steeds meer technologisch “gemak”. Dansen op de vulkaan, zoals samenwerkingspartner Arjan Middelkoop het poëtisch noemt. Het leed komt in zoveel vormen via zoveel kanalen onze kant op, dat we geleerd hebben de andere kant op te kijken, verdoofd door onze sociale mediaverslaving, of één van de vele andere verslavingen die ons gevangen houden in inertie. Alleen is er nog een (vaag en/of ongericht) verzet tegen gezag, tegen hen die zeggen het te weten. Tegen autoriteit. Want zijn we niet juist “ontzield” - onze verbinding met elkaar en een groter/spiritueel perspectief kwijtgeraakt – doordat we kennis (wetenschap en techniek) boven wijsheid en verbondenheid (religare) zijn gaan stellen? Dit “weten”, volgens mijn lief, is impliciet bij velen aanwezig, en soms stolt het tijdelijk, bijvoorbeeld in complotdenken. De behoefte aan community (gemeenschap) is niet minder geworden met het feit dat we allemaal teruggeworpen zijn op een bestaan als individuele cellen in een virtuele zee vol algoritmische bubbels – golven feitelijk – die ons drijven in wat we denken, doen en laten. Golven die onze gedachten en wensen vervoeren naar metaforische stranden – memes, TikTok's, oneliners, soms hele denkbeelden – en zo bepalen wat we vinden (“ontdekken”), dat daar vaak door adverteerders met hulp van slimme algoritmes zorgvuldig is geplaatst.

Psychologisch gezien zijn gezamenlijk perspectief en community basisbehoeften. Regelmatig wijzen met name psychiaters en filosofen op de “wreedheid” van onze hedendaagse levens in een soort van algemeen geldend en wetenschappelijk gesanctioneerd spiritueel of religieus “nihilisme” (de "vooruitgang"), zonder raison d'être, of, in de term van collega Aldo van Duivenboden, purpose. We hebben geen doel, geen richting, en vinden het gek als subgroepen met verhalen komen die voor hun het verschil maken, richting geven. We lachen erom, noemen ze wappies, gekkies, of fanaten (of zelfs terroristen), afhankelijk van het temperament dat ze aan het licht brengen bij de rituelen waarmee ze hun stammendans voeren. En wij, met onze “wetenschappelijke” insteek, moeten constateren dat we feitelijk overal het nakijken hebben. Technologieontwikkeling bracht ongekende mogelijkheden om te monitoren en te beïnvloeden, wat commercie en continue surveillance aanjoeg tot een wereld vol consumptievee: de Homo Commercialis. Met onze wetenschappelijke insteek willen we vooral genuanceerd en correct zijn, ook al zien we dat als we niet drastisch anders gaan denken en voelen (IDG) en anders gaan doen (SDG), het helemaal fout gaat. Voor de schijn geloven velen in de goede afloop, maar diep van binnen overheerst ook bij veel van mijn collega’s perssimisme (zie blog vorige week).

Onverschilligheid is naar mijn mening een gevaarlijke positie. De maatschappij, zo schrijven experts, is één groot laboratorium geworden van een digitale transformatie experiment, wat leidt tot nog meer fatalisme (overal surveillance, niet aan te ontsnappen, het gebeurt toch, laat maar komen). Maar het is geen experiment, want dan zouden we ook kunnen concluderen dat er meer kwaad dan goed komt van direct breed uitgerolde “interventies” (innovaties), en dus bijvoorbeeld kunnen stoppen met sociale media (verslaving, doelloosheid verhogen), of smartphones. Het probleem ligt veel dieper. De polycrises die gaande zijn, zijn het gevolg van een existentiële crisis, kenniseconomie overheerst wijsheidecologie, of religie (van religare = verbinden). De wetenschap heeft haar grip verloren, uit het laboratorium is het monster van Frankenstein in veelvoud ontsnapt. En wij maar doorgaan met schijnnuance, om als experts op de gevaren van AGI te wijzen, om direct daarna ook de mogelijkheden te benoemen. Dat lijkt genuanceerd, maar is in mijn ogen onverschillig, pessimisme. Academische quasi nuance. Soms is misschien een complottheorie nog optimistischer dan dit nihilisme. Maar ik geloof dat we beter kunnen dan dit! IDG! Mildheid, mild op de betrekking, scherp op de betrekking. We hebben met elkaar een wereld te winnen!