Deeltijd autist?!

Stel je voor, je kijkt door je telescoop in de donkere nacht naar een melkwegstelsel, of althans, wat jij er van kan zien. Een chaotisch patroon met duizenden stipjes, vergelijkbaar met willekeurig uitgestrooide zoutkorrels op een zwart tafellaken. Hoe groot is de kans dat je een volgende keer opmerkt dat er 1 ster - 1 zoutkorrel - niet meer is, of even opflikkert (een supernova), tussen de vele duizenden stipjes? En wat dan als je niet 1, maar 1500 verschillende melkwegstelsels in de gaten houdt? Dus in feite 1500 tafellakens op rij. Kan je er langslopend, zo'n 3 kilometer, precies die plek herkennen op die ene tafel waar 1 zoutkorrel is verdwenen! Hoe enorm moet je geheugen zijn om al die stelsels zo gedetailleerd te onthouden? In zijn boek "Een antropoloog op Mars" beschrijft neuroloog Olivier Sacks (1933-2015) een autistische savant die precies dit kan: Robert Evans (1937). Een zeer uitzonderlijk talent, hij heeft meer supernova's ontdekt dan wie dan ook!

In de levensloop van mensen die zo anders ontwikkelen dan normaal, lijkt soms alles anders: kinderen bereiken de mijlpalen niet of anders, willen soms niet aangeraakt worden, of blijven lange tijd mutistisch, of hebben door ouders, school en leeftijdsgenoten onbegrepen fascinaties en geen interesse in gewone,  "leeftijdconforme" dingen. Er is geen eenduidige oorzaak van een "autistiforme" ontwikkeling. In onderzoek worden zeer uiteenlopende zaken genoemd: afwijkende darmflora, geboortetrauma, keizersnee (!), infecties, luchtvervuiling, geslacht, testosteron-balans, genetica, of externe factoren zoals opvoeding en ontregelde slaap. Of het nu primair een syndroom, of een symptoom betreft, kenmerkend is een niet neurotypische (a-typsche) ontwikkeling die dan weer resulteert in een tamelijk specifiek (typisch) patroon: het autistische.

Bij kinderen met autisme vormt hyperfocus (negatief verwoord fixatie) vaak een onderdeel van dit patroon. Zich afsluiten van de nog onbegrepen wereld en focussen op een in potentie voorspelbaarder aspect - de onbegrepen fascinatie - is een begrijpelijke respons, die door zowel externe als interne factoren kan worden opgeroepen. Dergelijke a-specifieke (al dan niet tijdelijke) factoren, gelden dan als controleparameter. Juist hierin kunnen soms hele bijzondere patronen/competenties ontstaan of ontwikkeld worden. Minder is dan meer, ook als autisme als symptoom geldt en van voorbijgaande aard is! (de meeste van ons gedragen zich met bv hevige hoofdpijn behoorlijk autistisch!). Het is heel goed mogelijk dat een kind zich in de ontwikkeling gedurende een aantal jaren afsluit en vanuit de hyperfocus speciale talenten ontwikkelt. Juist omdat ontwikkeling niet gericht kan zijn op alle terreinen gelijk, loopt zo'n kind dan in een ander tijdschema dan de leeftijdsgenoten.

Hoewel veel aspecten van ontwikkeling ook op een ander moment opgepakt kunnen worden, resulteert dit niet zonder meer in het "neurotypische" (normale) patroon van leeftijdgenoten. Een kind dat de kinderfiets op de kop zet en maanden gefascineerd de interactie tussen spaken, wielen, trappers en ketting bestudeerd, bouwt wellicht een basis voor inzicht in mechanica, maar mist de ervaringen van de kinderen die naar elkaar toe fietsen en daarbij met elkaar complexe leeftijdsconforme interacties “oefenen”! Of dit positief, of negatief is (kracht of beperking), is mede afhankelijk van hoe kind, gezin en onderwijssysteem de andersheid kunnen integreren en hoe er op het juiste moment, alsnog zaken opgepakt worden. Vertrouwen, inzicht, diversiteit en begrip moeten dan uitgangspunt zijn.

Terug naar Robert Evans. Oliver Sacks schijnt de man nooit te hebben opgezocht. De schrijver Bill Bryson ("A very short history of nearly everything") deed dat wel: hij vond een keurig sociaal geïntegreerde dominee, al jaren gelukkig getrouwd en nog steeds actief voor zijn gemeente. Op Brysons' opmerking dat hij door Sacks was opgevoerd als autistisch savant, haalde hij goedmoedig zijn schouders op... Of zou Sacks toch gelijk hebben? Immers niemand heeft zoveel supernova's getraceerd als Evans. Zou de oorsprong van deze gave een autistiforme episode van voorbijgaande aard zijn geweest?

Stel dat autisme een soort default-mode betreft, zoals de energie-sparende mode op je smartphone, waar elk zenuwstelsel (neuropsychologisch systeem) op overschakelt bij meer of minder* in- en/of externe "moeilijkheden". Tijdens de default-mode kan het misgaan (stilstand of achteruitgang), maar ook kan ontwikkeling juist worden gefaciliteerd, bv door hyperfocus. De kracht van beperking; less is more! Zouden kinderen in een wereld met zoveel prikkels en onbegrensde mogelijkheden niet makkelijker in de default-stand komen? (waardoor een enorme toename van het aantal gediagnosticeerden). Neuropsychologisch is ieder talent a-typisch!** Onze wereld schreeuwt om (technisch) talent, en is niet juist hierdoor de algemene beeldvorming rond autisme aan het verschuiven? Natuurlijk weet ik dat andersheid leidt tot polariteit: naast mooie, bijzondere levens, is er ook die andere kant, van verdriet en onbegrip, tot diep ongeluk. Hoe dan ook, de tijd is rijp om onze (voor)oordelen over determinatie en causaliteit - autisme is een stoornis en dat is dat - te verrijken met inzichten uit moderne niet lineaire dynamica. Dat wil zeggen, toeval en onverwachte wendingen spelen altijd een rol!

* De grenswaarden kunnen verschillen, bv met het geslacht, zoals de temperaturen bij metalen mbt de toestand (kwik is al vloeibaar bij kamertemperatuur). 

** talent ontwikkelen vraagt om toewijding, repetitie en afsluiting; autisme als (auto) methodiek.