Marcel, collega en projectpartner, is op vakantie naar
Italië. Op de fiets! Mijmerend denk ik aan wat maakt wie we zijn, wat we
doen. Positie (omstandigheden) of predispositie (aanleg)? Wat maakt iemand
sportief, een echte manager, of een uitvinder? Experimenten in 1971 van
psycholoog Phil Zimbardo, waarin studenten ad random verdeeld werden in
gevangenen of bewakers, suggereerden dat positie bepalend was:
de bewakers gingen zich na verloop van tijd meer en meer machtsbelust gedragen,
zo erg zelfs dat het experiment in de kelders van de Stanford University al na
enkele dagen moest worden stopgezet wegens mishandeling en wreedheden.
Groepsdruk, sociaal/culturele positie dus.
Leonardo da Vinci, zijn laatste huis bezochten wij in
de vakantie, lijkt een voorbeeld van predispositie, een genie die
zijn tijd ver vooruit was. Niet alleen een geweldig kunstenaar, hij was ook een
toegepast wetenschapper, actief in de weer met hefbomen, katrollen en wielen
(wielen zijn continue hefbomen!). Hij combineerde en paste uitvindingen van
anderen toe, zoals de schroef van Archimedes, om zo bv via een watermolen water
omhoog te pompen. Niet enkel dromen en spielerei, hij zette de mensheid
letterlijk en figuurlijk in beweging (de vooruitgang). Toch ontbreekt er iets,
is er een omissie...
In de 15e eeuw kwam arbeid (energie) grotendeels voort
uit spierkracht (mensen, paarden, ossen), al dan niet versterkt door hefbomen
(jukken, stelen), wielen (karren) en wieken en katrollen (molens, wapens). Maar
uitvinders zochten vernieuwing, andere krachtbronnen dan spierkracht:
waterstroming, wind en veerkracht. DaVinci fantaseerde en bouwde hiermee bv
wapen- en vliegmachines. Het vervangen van spierkracht voor wind-, veer-,
water- en andere krachten, heeft al eeuwen "de wind mee": in 1673 bedacht
onze landgenoot Christiaans Huygens de buskruit "verbrandings"-motor,
in 1705 bedacht John Cally de stoommachine (in 1764 door James Watt sterk
verbeterd), gevolgd door de luchtballon (1784, gebroeders Montgolfier), gevolgd
door de elektro-, benzine- en dieselmotor (19de eeuw). Einstein (1905)
veralgemeniseerde de energieomzetting: E = mc2 en het hek was van de dam
(kernkracht): iedere massa kan in energie omgezet worden! Overigens blijkt de
geschiedenis in onze tijd, nu de ontwikkelingen zo snel gaan, slechts met kunst
en vliegwerk nog aan de "grote" man of vrouw (patent) te koppelen, en
dan blijkt bij nader inzien dat op vele plaatsen tegelijk ongeveer hetzelfde
werd bedacht. Positie dus, een soort onuitgesproken algemeen heersende
cultureel-wetenschappelijke opinie, een technologische snelweg, die het denken
en werken van uitvinders stroomlijnt/kanaliseert (culturele positie).
De omissie, ook die van Leonardo, is de fiets! De schaats is al in de prehistorie uitgevonden: een kleine extensie van het menselijk lichaam, resulterend in een enorme toename van snelheid en bereikbaar territorium! De eerste fiets is pas in de 19de eeuw uitgevonden en de eerste fatsoenlijke fiets pas in de 20ste eeuw (toen er al auto's en vliegtuigen waren)! Voorwaar geen directe zegen voor denkkracht en rationaliteit! Eeuwenlang waren genieën aan het "surfen op de golven van de tijd" (machines aan het bouwen die spierkracht ontzien). Alle ingrediënten om een fiets te maken, waren al die tijd aanwezig. Zelfs de infrastructuur was er: geplaveide wegen (voor de karren en koetsen). Het had echt het verschil kunnen maken. Maar "engineering" met toen "moderne" technieken domineerde. Pas nu pakken uitvinders efficiëntere energieomzetting vanuit de spierkracht op: skateboards, wakeboards, nieuwe fietsen waarbij spierkracht wordt benut om een accu te laden en in samenwerking met de elektromotor vooruit te komen. Hoewel, nog steeds laten we ons graag bewegen, en staan we liefst nergens meer voor op: afstandsbediening en "smart" technology zijn een must. Spierkracht is tamelijk exclusief voor de sportschool.
Mens en technologie. Doen we nu met denkkracht wat al eeuwen met spierkracht is gedaan: buitenspel zetten? Hoe smart is "smart" technology eigenlijk? De mens, ook de geniale mens, is niet primair rationeel, maar wel primair cultureel gepositioneerd. Dus, waarom fietste Marcel's laatmiddeleeuwse voorouders niet naar Italië? Precies, de culturele positie verleidde zelfs daVinci om andere energiebronnen dan spierkracht te exploreren, juist zoals nu AI en ICT technieken rücksichtslos worden ontwikkeld en toegepast om denkkracht te ontzien, zelfs in het onderwijs! Worden we daarmee niet braindead? Nogmaals de hamvraag: Leonardo da Vinci, Superman of toch ook vooral op het juiste moment op de juiste plaats? Predispositie of toch positie?
De vraag is of de ontwikkeling die je schetst, en dan met name het effect op de ervaring van een zinvol leven, geen tegenreactie op gang brengt. Bij alle uitvinders die je noemt waren hun ontdekkingen de uitingsvorm van inherent aanwezige denkkracht, van de wil om te creëren, die is niet ontstaan met het doel om specifieke ontdekkingen te doen. De bron van die denkkracht, en de uitingsvormen daarvan, is m.i.een van de pijlers van een zinvol bestaan. Voor hen, maar ook voor jou en mij. Zou iemand lijdzaam blijven toekijken wanneer zijn/haar denkkracht moedwillig wordt geneutraliseerd? Wat zou jij doen?
BeantwoordenVerwijderenZeker niet! Echter, ik denk dat er ook veel mensen zijn (misschien wij ook) waar de verhouding produceren staat tot consumeren doorslaat naar dat laatste, waardoor er een nieuwe producerende elite ontstaat ...
BeantwoordenVerwijderenDaar schreef je inderdaad al een mooie blog over. Het draait allemaal om bewustzijn, toch? Het gros der Menschheid zal er in stinken, er zijn massa's mensen bezig om hun geld te verdienen door een nog veel grotere groep wijs te maken dat hun ongeluk alleen te verhelpen is met product X, smeersel Y of aanpak Z. Zolang er geld (en dus een bestaan) mee te verdienen is maakt het de grote meerderheid niks uit of het waar is of niet. Tenzij je een intrinsieke drive hebt om voor jezelf uit te vinden wat waar is, iets wat gepaard gaat met de nodige denkkracht, kun je je daar tegen wapenen, denk ik. Alleen datgene consumeren wat jij denkt dat goed voor je is. Net als Luther, Gallilei, Rousseau etc. Wie zou op dat vlak een voorbeeld zijn tegenwoordig, vind je?
BeantwoordenVerwijderenIk denk dát er ook een grote groep bezig is met produceren, niet alleen bekende mensen, maar ook veel mensen die niet toevallig op het juiste moment op de juiste plaats waren om een grote naam te worden (mijn zandbergblog). Met bekende mensen weet je het nooit, niets is wat het lijkt ....
BeantwoordenVerwijderenSommige productie is contraproductief, en wordt zelfs opzettelijk met dit doel geproduceerd:
BeantwoordenVerwijderenhttps://www.ted.com/talks/manoush_zomorodi_how_boredom_can_lead_to_your_most_brilliant_ideas
M.a.w. niet consumeren zorgt voor gezonde denkkracht?
Een zware verslaving, waarbij iemand voortdurend bij elk bliepje van Facebook oid op de smartphone kijkt, is iemand voortdurend afgeleid, en dat helpt niet. Repetitieve handelingen, zoals huishoudelijk werk, lopen, etc geven wel de leegte/rust/beweging waaruit mooie gedachten kunnen worden geboren. Dus terug naar spier- en denkkracht. Verveling is een noodzaak, maar een zware verslaafde heeft altijd iets te doen!
BeantwoordenVerwijderenMee eens hoor. Je ziet echter wel dat een deel van de techniek opzettelijk gericht is op het creëren van die verslaving. Het proces van Facebook, Twitter etc is in dat opzicht een herhaling van zetten in vergelijking met de tabaksindustrie. De geschiedenis herhaalt zich, maar nu binnen de scope waarin jij je professioneel beweegt.
BeantwoordenVerwijderen