Nieuwjaarswens: let's take our chances in 2018!

Niemand kan twee keer afdalen in dezelfde rivier. Er is nooit een weg terug, er is slechts vooruitgang. Onze levenskunst bestaat erin de vooruitgang te omarmen, zelfs als we gebukt gaan onder de zwaarte of juist de lichtheid van het bestaan. Zonder terug te kijken, of in ieder geval zonder te verstenen. Verstenen gebeurt als het heden wordt gedwongen zich te vormen naar het verleden, als de actuele levensstaat een versteende kopie moet zijn van wat ooit was. Wat beheerst wordt door heimwee, is versteend. Wat versteent is verliest de directe relatie met het proces van de aldoor veranderende werkelijkheid; het treedt buiten de realiteit, ook al kunnen wij die nooit kennen, omdat de realiteit zelf proces is. Denken dat je de realiteit kent, betekent dat je haar aan het verstenen bent, waardoor je alles wat je dacht te hebben in zekere zin weer kwijt bent...

Soms is dit makkelijker gedacht dan geleefd. Ons brein voedt zich met de herhaling die ze eerst zelf creëert en omzet in patronen. Patronen, de dag verschijnt als de nacht verdwijnt, als de dag verschijnt, en dat tot in het oneindige. Hetzelfde water, dezelfde rivier, dezelfde dag, dezelfde trein, of dezelfde auto. Zelfs als de auto bijvoorbeeld hetzelfde exemplaar is, is het een volgend moment niet meer dezelfde auto (indien wel, dan zou onderhoud niet nodig zijn). Iets dat echt onveranderlijk is, bestaat niet. Immers, als het zou kunnen bestaan, zou het volstrekt onbruikbaar blijken te zijn, want iets dat niet verandert, kan ook niets veranderen. Brein-constructies, hoewel zeker veranderlijk, staan in tussen een altijd veranderende werkelijkheid en de min of meer versteende beelden daarvan. Vandaar dat het in het bijbelverhaal Lot's vrouw haar lot was in een zoutpilaar te veranderen; samen te vallen met het versteende verleden, waarnaar zij omkeek: "look back in anger!"

Voornemens, zo leerde de in 1700 in Groningen (bij mij om de hoek, in de Oude Boteringestraat) geboren wiskundige Daniël Bernoulli (1700-1782) bijna drie eeuwen geleden al, zijn altijd afhankelijk van je positie. Als een behoeftige 50% kans heeft om een groot geldbedrag te winnen, is het voor hem aantrekkelijk de kans voor minder dan 50% van de uit te keren prijs te verkopen. Voor een rijke, daarentegen, is het aantrekkelijk de kans voor minder dan 50% van het maximaal ui te keren bedrag  te kopen: 

 

Nut of kans: 

Verwachte nut E(u):

waarbij C afhangt van de positie van de "speler"

 

Kahneman en Tversky vertaalde deze formule in een psychologische regel: het is makkelijker om iets niet te verkrijgen dat je nog niet hebt, dan om iets kwijt te raken dat je al hebt. Geef mensen bijvoorbeeld een bedrag, waar ze elke keer een deel van moeten inleveren als ze een afgesproken doel niet gehaald hebben, en ze gaan harder werken dan als je een extra beloning geeft bij extra resultaten. Deze mathematische/psychologische principes (prospect theorie) beschrijven waarom mensen doen wat ze doen. Ze behoren tot de canon van een positie psychologie. Wat heeft dit nu met goede voornemens te maken, zult u wellicht denken?

Prospect theorie laat zien dat het voor mensen met veel bezit, waaronder kennis, competenties, levenservaring en dus verleden, verleidelijk is om verliezen te vermijden en vast te houden aan wat ze hebben. Echter, verstening ligt dan op de loer. "To have or to have not, is all that I have got, I see no hope in those eyes as they close", in de woorden van zanger/kunstenaar Gavin Friday. Hoewel zowel contra-intuïtief, als indruisend tegen prospect theorie, is het soms goed om balast af te werpen, “to kill our darlings”. Disrupt yourself, en leer als het ware weer als een kind - ongeletterd - nieuwe kansen te zien. Loslaten is een voorwaarde voor levenslang leren, maar zoals betoogd psychologisch gezien geenszins een vanzelfsprekend menselijk vermogen. Vandaar dat ik u wil wensen ook los te kunnen laten, en uw kansen te zien en omhelzen. Vandaar mijn voornemen  "let's take our chances"!