Neurotypische Spectrum Stoornis: NSS

Afgelopen zaterdagavond om 21:00 uur sprak ik op het Kopfestival in het Burgerweeshuis in Deventer. Over hoe we met inzichten uit de moderne fysica en neurowetenschap verliefd worden en andere vormen van (tijdelijk) radicaliseren kunnen begrijpen. Vanuit een neurotypisch ("normaal") perspectief, zo is me meerdere keren te kennen gegeven, valt het niet altijd mee mijn gedachtengang te volgen en de formele systemen te begrijpen en toe te passen op zoiets schijnbaar alledaags als verliefd worden. Maar ik heb ondertussen wat ervaring, en het publiek volgt me geduldig.

Tijdens mijn lezing denk ik na over een parallel lezing door een psychiater in een andere zaal over of autisme een stoornis of een andersheid is. Ironisch, denk ik. Af en toe word ik als "ervaringsdeskundige" gevraagd om iets over "onze" andere manier van denken te vertellen, waarbij ik steevast tracht te laten zien dat autistiform, of liever, neuro-atypisch niet a-priori een stoornis is, maar slechts een andersheid. Ik vertel dan dat veel out of the box inzichten juist een andere manier van denken en oriëntatie vereisen. Nu toon ik (hoop ik) dergelijke inzichten, terwijl een psychiater/filosoof op hetzelfde moment spreekt over autisme. Gaat hij uit van een stoornis of andersheid, denk ik. Luistert mijn publiek nu naar een gestoorde, of niet? Even denk ik aan Schrödingers kat (dood en tegelijk levend) en ik glimlach.

Mijn verhaal loopt door, met humor waar gelukkig om gelachen wordt, probeer ik mijn aandacht te focussen op mijn lezing, maar mijn hoofd is in de andere zaal. Een timmerman ziet alleen maar verbindingen en een psychiater alleen maar stoornissen, denk ik. Een kwestie van framing, de lijst bepaalt tot op grote hoogte de waarde van het schilderij. Als ik spreek over dynamische systemen en gekoppelde differentiaalvergelijkingen zie ik de mensen schrikken. Gauw maak ik een grapje dat je geen nerd of autist hoeft te zijn om mijn betoog te volgen, waarmee ik de andere zaal integreer in het hier en nu. Ineens schiet het door mijn hoofd: NSS! Neurotypische Spectrum Stoornis. Weer glimlach ik, en besef dat die onverklaarbare glimlachen voor mijn publiek mij waarschijnlijk tot een malle clown aan het maken zijn. Maar de parallelsessie in mijn hoofd gaat door, naarstig zoek ik de denkbeeldige DSM5 criteria:

NSS, incidentie 5 van de 10 mensen, slechts 3 op de 100 zijn volledig uitgesloten (zij hebben namelijk ASS): Verminderd vermogen tot het verkrijgen van één of meerdere preoccupaties, laat staan er in opgaan; Angst voor formeel redeneren, voorkeur voor smalltalk; Oppervlakkige kennis van alles in het algemeen, verminderd vermogen tot specifieke expertise; Illusie van normaal; Collectieve framing van andersheid als abnormaal of pathologisch; Illusie van controle... 

Dan steekt de zaalvoorzitter zijn hand op: nog 5 minuten. Acuut stop ik met dit tweede spoor. Ik ben niet gek, ik moet nu zorgen dat alle lijntjes bij elkaar komen en mijn boodschap overkomt. Het publiek geeft een groot applaus, en ik besef dat men eigenlijk heel tolerant is geweest. Uit de zaal komen diverse reacties, en men vindt deze andere manier van kijken erg inspirerend. Kom op, zeg ik tegen mezelf, laten we stoppen met die etiketten! Gelijk oversteken: ik geen ASS, zij geen NSS. Een diverse wereld is mooi, een wereld zonder framing.

Ik denk aan de angst van het publiek voor formeel redeneren. Onbegrijpelijk. Zelf ervaar ik rust in formele systemen. Als daarentegen een aspect (bv ongeregelde omgang met onbekenden) slechts voor een kleine groep personen (ASS) beangstigend is, terwijl het dat niet is voor de meerderheid, is dit logischerwijs niet collectief beheersbaar gemaakt. Die persoon moet het zelf regelen, autonoom, met als risico dat zo'n angst zelfversterkend in plaats van herkend en begrepen wordt door de anderen. Dan ontstaat een autistisch spectrum handicap (ASH) en is snelle diagnostiek en hulp geboden, vooral in onderwijs en opvoeding, omdat anders disfunctionele cognitieve en gedragspatronen kunnen inslijten, met levenslange consequenties.

Als ik het Burgerweeshuis verlaat ben ik overtuigd van de eenheid van de mens, autistiform en neurotypisch, wat een geweldig publiek heb ik gehad. Om 22:00 uur rijd ik door de regen terug naar Groningen. Kan een mens door een neurowetenschapper geholpen worden zijn vrijheid of verantwoordelijkheid over het hoofd te zien? In tegenstelling tot Swaab - Wij zijn ons brein - is mijn antwoord volmondig nee! Maar soms voelt het comfortabel te mogen leunen op de schouders van de neurotypsiche medemens, die instinctief omgangsvormen en relaties beheert waar ik me soms een vreemdeling zonder kaart voel. Schrödinger's kat spint in mijn hoofd vrolijk mee met het geluid van de ruitenwisser op de verlaten weg langs Raalte. Een aandoening of talent kan ons nooit ontslaan van het verantwoordelijkheid nemen voor ons eigen leven. Na anderhalf uur kom ik thuis met het besef dat etiketten niet helpen; er is nog minder reden om van ASS te spreken dan van NSS, terwijl NSS niet eens bestaat...