Wij zien wat we verwachten te zien. Als we
bijvoorbeeld ons oog hebben laten vallen op een bepaald type auto, zien we vaak
"ineens" veel meer van deze auto's dan eerder. Deze "bias"
bevestigd dan de juistheid van onze interesse in deze auto, vandaar dat wel
gesproken wordt van confirmation bias. Dit is op zich niet een probleem, het
geeft ons vaak een roze bril waarmee we onze versie van de werkelijkheid
steviger bevestigd zien dan ze feitelijk is. Maar als we ons daarmee
zelfverzekerder voelen, is dat alleen maar meegenomen.
Echter, journalisten en (andere) academici
(professionals en wetenschappers) zijn ook maar mensen. En daar kan het goed
misgaan. Van kinds af aan heb ik een interesse in mensen die anders zijn,
wellicht juist omdat vrij snel duidelijk werd dat ik zelf een beetje anders
was. Bij anderszijn denk ik dan aan (onbegrepen) talenten, afwijkende sociaal
"begrip", extreme verlegenheid en sociale angst, extreme tics, heel
druk gedrag etc. Ondertussen heb ik honderden biografieën in mijn hoofd, van
uitvinders tot kunstenaars, en van wetenschappelijke genieën tot gevaarlijke
criminelen (sport vormt een uitzondering, daar heb ik weinig mee). Wat me is
opgevallen, is dat als er nare dingen gebeuren, dit vrijwel altijd direct in
verband wordt gebracht met vroeger ADHD, en tegenwoordig "autisme"
(nadat een andere culturele achtergrond is uitgesloten, om precies te zijn). Zo
werd er recent in Nederland toen een 13 jarige jongen zijn beide ouders
vermoorde, en in Amerika een 19 jarige schoolschutter 17 leerlingen doodschoot,
vrijwel direct gesproken van vreemd gedrag en dat er sprake zou zijn van
autisme. Let er maar eens op, het gebeurt voortdurend.
Tot 15 jaar geleden zou bijna iedere dader lijden aan
psychopathie, later borderline persoonlijkheidsstoornis en daarna
hyperactiviteit (ADHD). Met de moord op politiek leider Pim Fortuin in 2002
sloeg in Nederland de balans om naar autisme (Asperger). Tot mijn eigen grote
ontsteltenis, omdat het dichtbij mezelf kwam. Ik besefte hoe afschuwelijk deze
verificatiefout feitelijk is. Was ik volgens de publieke opinie ook een
potentieel moordenaar? Door te extrapoleren besefte ik hoe het moest zijn om
een andere culturele afkomst te hebben, en op voorhand als crimineel gezien te
worden...
Grote en bedreigende zaken willen we zo snel mogelijk
"verklaren", zodat we veilig met ons leven verder kunnen. Onze
aangeboren confirmation bias helpt hierbij. Het afwijkende wordt geduid in een
label dat we denken te begrijpen, en zien we vervolgens continu bevestigd.
Zoals met het type auto uit de inleiding. Als er iets crimineels gebeurt kijken
we eerst naar de culturele achtergrond, en dan zijn minderheden makkelijk te
verifiëren. Als het onbegrepen is, pakken we er een modieus psychiatrisch label
bij. Falsifiëren doen we niet. De grootste leiders van de afgelopen eeuw -
bijvoorbeeld Nelson Mandela, Gandhi en Obama - waren niet blank. Voor mensen
zowel vanuit een volstrekt andere culturele achtergrond, als met een
(vermeende) psychopathologische diagnose vergt het dikwijls extra inspanning om
de aansluiting op de samenleving te vinden en behouden. Alle vooroordelen
vanuit die samenleving helpen daarbij vaak juist zeker niet.
Het doorbreken van de maatschappelijke confirmation
bias van de samenleving, ligt in het falsifiëren. De statistieken van
verzekeringsmaatschappijen tonen onomstotelijk aan dat mannen niet beter
autorijden dan vrouwen, maar relatief juist veel vaker bij ongelukken betrokken
zijn dan vrouwen. Toen ik klein was, werd autisme gezien als een verstandelijke
beperking. Nu is de combinatie autistiform en het hebben van een goede
opleiding of baan vaak voldoende voor automatisch toebedeeld respect voor
vermeende intellectuele superkracht. Zo gaan we van verificatiefout naar
verificatiefout.
Er zijn eveneens massa's mensen met een
"andersheid" die juist het verschil maken in positieve zin. Deze
voorbeelden falsificeren het denken in stoornissen. Echter, het aanhalen van
deze voorbeelden zonder het denken over de andersheden te veranderen - ze als
stoornissen blijven zien - is zeker niet zonder risico. Het risico ontstaat dat
er geen oog meer is voor de mensen die steun nodig hebben om vanuit een
andersheid de aansluiting te vinden. En voorbeelden van mensen die deze steun
wel nodig hebben zijn even talrijk. Zelfs als er helemaal geen sprake is van
a-typisch, of gestoord. Ook al doen vrouwen het gemiddeld beter dan mannen op
school en in het verkeer, en op talloze andere plekken, in topfuncties zijn ze
nog steeds zwaar ondervertegenwoordigd. Ook doen psychologen, psychiaters,
leerkrachten en jobcoaches dagelijks enorm veel goed werk voor mensen die
a-typisch zijn. Maar een theorievorming gebaseerd op confirmation bias dient
uiteindelijk zeker te worden gefalsifieerd!
Zo kon men vroeger sterven van heimwee. Deze
aandoening werd Nostalgie genoemd. Ook dit komt eigenlijk niet meer voor,
waarschijnlijk omdat we ons sterk genoeg gebonden weten, eerst door de
toegenomen mobiliteit en nu ook de sociale media. Echter, aan het eind van de
20ste eeuw werd de diagnose borderline personality stoornis veel gesteld: een
gebrek aan ontwikkeling en ervaren van een geïntegreerde identiteit en gevoel
van eigenwaarde. Mensen die zichzelf vooral definiëren in termen van met wie ze
omgaan (de relaties) en minder in wat ze doen (het handelend vestigen) zouden
kunnen gaan leiden aan het telkens vluchtiger wordende van relaties, doordat
hun identiteitsbeleving hiermee ook vluchtiger wordt. Werkkring en zelfs
liefdespartners zijn tegenwoordig wisselend. Meer en meer zijn we serieel
monogaam aan het worden. Borderline zou een gevoel van leegte kunnen zijn dat
ontstaat uit de wisselingen. Wellicht is het interessant om ook andere veel
toegekende diagnoses van dit moment - AD(H)D, ASS - in dit kader te bezien. In
een volgende blog kom ik hier op terug.
Een kunstenaar - of breder, producent (journalist,
fabrikant) - verwoord, verbeeld of verklankt de drijvende emoties van het
moment. Aristoteles leert ons dat we zelf ons levensverhaal vormen, via de
emoties. Interessant is vanuit dit kader te zien waarom levens en werken wel of
geen succes hebben in hun tijd. Erich Korngold en Rammstein waren direct
razend populair, maar het succes verdampte ook relatief snel, om bij de Korngold
opera nu weer terug te komen, maar nu om andere redenen: nostalgie!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten