Toen ik tiener was, in de jaren 70, was popmuziek
enorm populair. Één van de grote krachten was het verhaal dat rondom hitbands en
popsterren werd verteld. Omdat er geen internet was, en de "serieuze"
journalistiek zich er nauwelijks mee bezig hield - je had één of twee
roddelpers tijdschriften - waren de verhalen als collectieve mythes vaak nog
belangrijker dan de muziek. Anders gezegd, onze jeugdige verbeelding kon
onbegrensd haar gang gaan en in mijn generatie leidde dat regelmatig tot het
oprichten van eigen bands, of andere (artistieke) bedrijvigheid. Wij hielden
van onze dromen, en van de bands die deze dromen voedde. Een van die bands was
Queen.
Vorige week, één dag na de première, besloten mijn
vrouw en ik naar de film Bohemien Rhapsody te gaan. Natuurlijk hadden we in
onze "kwaliteitskranten" de tamelijk vernietigende recensies gelezen.
Maar het was, ondanks een ruime 10 jaar leeftijdsverschil tussen ons, een band
die onze jeugdige verbeelding enorm had gevoed. We waren erg vroeg bij de
bioscoop, maar konden nog net 2 kaartjes in de allergrootste zaal bemachtigen.
Toen we een uurtje later op onze stoelen zaten, viel op dat de zaal volstroomde
met een publiek letterlijk van tieners tot tachtigers. Toen de film begonnen
was, verdwenen alle negatieve recensies als sneeuw voor de zon, de film was
meeslepend en fantastisch! Voor even waren we weer de kinderen die we ooit
waren, met onze eigen verbeelding, en onze dromen. Toen de film afgelopen was
ging iedereen staan en applaudisseren (iets dat ik zelden meemaak in de
bioscoop). Nu, een paar weken later, lees ik dat er overal in het land nog
steeds geapplaudisseerd wordt en alleen al in Nederland staat de Facebook
pagina van Pathé vol met lofuitingen (vele duizenden). Hoezo een slechte film?
Hier is iets bijzonders aan de hand. In feite is het
fake news de eerste journalistieke reactie op de film zelf. Het
"echte" nieuws is dat er een film is gemaakt die zo is opgebouwd dat
meerdere generaties meegesleept en bewogen worden en dat de film zoals zoveel
films vrijelijk gebaseerd is op een waar gebeurde geschiedenis. Het is geen
documentaire, maar topentertainment. Toch zette deze kwestie me aan het denken.
Want tegenwoordig zijn de "feiten" en daarmee "de waarheid"
doordat we overal camera's hebben en iedere beweging, uitspraak of (publiek)
optreden van een "celebrity" wel ergens gefilmd en gepost wordt,
onontkoombaar. Nauwelijks plaats voor verbeelding, laat staan voor
mythevorming. Het probleem zit in het gelijkstellen van feiten met
"waarheid". Newton, bijvoorbeeld, zou nooit tot zijn diepe kennis
zijn gekomen als hij niet voorbij de feiten naar samenhangen had gekeken. Net
als veel eerder Aristoteles en vele anderen. Feiten zijn er nooit genoeg, als
je beter kijkt zijn er altijd wel weer nieuwe feiten. Moderne informatie en
communicatie techniek (ICT) heeft de wereld schijnbaar transparant gemaakt,
maar juist in deze tijd is "fake news" zo'n groot thema geworden.
De reden is dat we allemaal mensen zijn, ook
journalisten en recensenten. Mensen zijn verhalende organismen, allen hebben we
onze mythen en via mythen zijn we aan elkaar verbonden (religie is van
religare, verbinden). Het is een illusie dat wij feiten in de plaats van
verhalen kunnen plaatsen, alhoewel feiten wel een plaats hebben in verhalen:
data (feiten), informatie, kennis, wijsheid. Op het niveau van kennis en nog
meer op het niveau van wijsheid, spelen feiten geen directe rol meer. En ondanks
camera's op elke straathoek, afluisterapparatuur en slimme zoekalgoritmes die
de vele digitale kruimels die we allemaal achterlaten op het internet
analyseren, zijn er altijd veel meer feiten die onzichtbaar blijven. Het risico
van ICT techniek is dat het de verbeelding doodt, dat het een
schijnwerkelijkheid van feitelijkheid creëert. Mensen hebben verhalen nodig, ze
reageren vanuit kennis, niet vanuit data, die zoals gezegd, altijd beperkt voor
handen is. De honger naar steeds meer sensoren, camera's en data om iets van
onze wereld te begrijpen is opnieuw een vorm van .... Putting out the fire with
gasoline! Onze honger naar kennis wordt gestild door onze verbeelding uit te
schakelen, met als gevolg... nog meer behoefte aan kennis. Dat onze collectieve
verhalen ook fout kunnen zijn, laten de recensies in de
"kwaliteitskranten" met betrekking tot Bohemien Rhapsody zien, toch?
Waardeloos kopte het Parool net na de première. Dat maar weinig mensen deze
mening delen, is ondertussen een feit: de film trekt alleen al in Nederland een
record aantal bezoekers, ondanks wat achteraf gezien fake news bleek van de
journalistiek zelf! Ook journalisten vertrekken vanuit hun mythes...
Geen opmerkingen:
Een reactie posten