China

De afgelopen week was ik samen met collega's van een paar (andere) Nederlandse universiteiten in China. De dag dat we vertrokken trok de fractievoorzitter van de regeerpartij in Nederland, Klaas Dijkhof, de aandacht door de partijleiders van partijen die het behoud van de planeet en de daaraan gekoppelde milieuafspraken wel serieus nemen, "drammers" te noemen. De "gewone man" moet volgens deze voormalig minister van defensie nu vooral niet de dupe worden van de kosten die met het behoud gemoeid zijn. De gewone man moet lekker door kunnen gaan met zijn leven, inclusief de vervuiling ...

Laat ik het maar opbiechten. Op zo'n moment roept een stem in mij dat de democratie dood is. Schuldbewust stap ik in het vliegtuig naar Beijing, om over het ontwikkelen van een kunstmatig brein te praten. De avond voor ons vertrek ging ik in Groningen met mijn vrouw naar de theatershow "Save the earth", ter nagedachtenis aan de astronaut Wubbo Ockels. Met betrekking tot het milieu is het, zo hoorden we tijdens de show, 5 voor 12. In China aangekomen valt direct op dat praktisch niemand zich op straat begeeft zonder mondkapje. Overal ruik je de vervuiling, de atmosfeer is gevuld met uitlaatgassen en stoffen. In China is het 5 over 12. Overal is smog, en auto's die langer dan een dag geleden gewassen zijn zitten onder een laag regelmatig verdeelde stof. Ongewild moet ik denken aán de Disney-film Wall-e.

Op alle adressen die we bezoeken worden we met alle egards ontvangen. Zo ook  door de Chinese collega's van één van de topuniversiteiten van het land. Enorm fijne en ook verrassend open mensen. Tijdens het eten komt ook het milieubeleid aan bod. Juist omdat het hier zo ver is gekomen, wordt er alles op gezet om milieubeheersing alsnog op te pakken. Milieuneutraal beleid is onvoldoende, er wordt gestreefd naar een negatief CO2 beleid. Ik vertel over Dijkhoff. Ze kijken me serieus aan en zeggen dat het zwabberende beleid kenmerkend is voor "het Westen". Tegen de tijd dat de eerste stappen zijn gezet, wordt alles weer overhoop getrokken omdat een nieuwe regering aantreedt. Alles dat in een beginfase van opbouw is, loopt het grote risico weer volledig ongedaan gemaakt te worden, zo krijgen we te horen.

Denkend aan Holland, zie ik niet meer zoals de Nederlandse dichter Hendrik Marsman brede rivieren, maar hoor ik populisten die minderwaardigheidsgevoelens overschreeuwen met een ongepaste superioriteitswaan. Je zou ze soms hun communicatiekanalen willen ontnemen, want ze maken meer kapot dan dat hun recht op meningsuiting waard lijkt te zijn. Het is een moeilijke kwestie, want ik ben erg voor dit recht, en vind dat hooguit bij terrorisme dit recht tijdelijk ondergeschikt gemaakt mag worden aan het algemene belang. Maar dan opnieuw, is niet het behoud van de planeet ons allergrootste belang? Mag een politicus die serieus genomen wordt zich zo opstellen als Dijkhoff deed? Zo ver van huis droom ik weg, ik denk nog steeds aan Holland, maar nu vanuit mijn nieuwe Chinese perspectief. Mijn gastheren doorbreken mijn gedachtestroom. Ze hebben het gelukkig nog over "ons" zwenkend politiek systeem. Alleen multinationals kunnen zich grotendeels aan dit zwenkende beleid onttrekken, en dat is schijnbaar jullie grootste houvast, zo krijgen we te horen.

Op mijn hotelkamer in de nacht voor de terugreis overdenk ik de week. Het voelt alsof ik nieuwe vrienden heb, mijn reisgenoten en de Chinese mensen waar we zo intensief mee zijn opgetrokken. Op de universiteit zagen we jonge mensen, studenten en promovendi, met een uitermate goed verstand en een grote mate van openheid en eigenheid. We zagen in een gamefabriek hele afdelingen met mensen die hier ongetwijfeld bijna allemaal een diagnose ASS zouden hebben gehad. Ik merk dit op naar de baas. Hij lacht en zegt dat dat inderdaad bij ons zo gaat, maar dat mensen met zulke grote talenten per definitie bijzonder zijn en dat juist dat maakt dat hij ze inhuurt. Natuurlijk zie ik ook schaduwkanten. Zaken als mensenrechten onttrokken zich tijdens mijn reis volledig aan mijn zicht en daar kan ik dan ook niets over zeggen. Thuiswerken bestaat niet, de dagen op kantoor zijn erg lang. Tijdens onze rondleiding liggen sommige "nerds" (waaronder afgestudeerde programmeurs, muzikanten, grafisch ontwerpers en wiskundigen) te slapen, met hun hoofd op het toetsenbord. De baas kijkt er niet van op.

Een merkwaardig gevoel bekruipt me. Altijd heb ik gedacht dat de Chinezen onze democratie en cultuur niet begrijpen en dat China mede daardoor een derde wereld land is geworden, want natuurlijk weet ik dat ze tot in de Verlichting ons altijd de baas waren. Nu begin ik te begrijpen dat ze dat ondertussen al lang weer opnieuw zijn. Wij allemaal, inclusief onze "machthebbers" - de politici, journalisten en (andere) populisten inclusief de gele hesjes organisatoren - moeten ons in een hoekje gaan zitten schamen. Als het bij ons eerder 12 uur geworden was, was de planeet beslist verloren. Gelukkig is China heel groot en wat er in gang wordt gezet wordt met veel geduld en verstand doorgezet. Misschien is het nog niet te laat!