Ongehoorzaamheid

Een fascinerend aspect van menselijke vooruitgang, is dat ze kritisch afhankelijk is van zowel gehoorzaamheid, als ook ongehoorzaamheid. Dus ook van regelovertreding en daarmee van valsspelers. Eerder schreef  ik een blog over de zeer grote mate van betrouwbaarheid van mensen. Als voorbeeld gaf ik dat als je een afspraak maakt op een tijdstip over enkele dagen met iemand aan de andere kant van de wereld, je hoogstwaarschijnlijk elkaar "gewoon" op het afgesproken tijdstip gaat ontmoeten. Tientallen mensen moeten zich aan deelaspecten van jouw afspraak houden (zich aan verkeersregels houden, jou vervoeren, van eten voorzien, etc. etc.). Het feit dat we ons allemaal zo dikwijls zo massaal aan zoveel geschreven en ongeschreven regels houden, maakt dat we er met z'n allen zo'n complexe samenleving op na kunnen houden. Echter, het maakt ook dat mensen zichzelf (en soms ook de samenleving) enorm kunnen verrijken door als uitzondering zich niet aan (alle) regels te houden. En niet voor niets is onze aandacht altijd direct getrokken door regelovertreders. Hoe zit dat?

Net als leren in ons brein, is maatschappelijke vooruitgang (ontwikkeling) gebaseerd op accommoderen en assimileren. Wij structureren de informatie uit de buitenwereld op grond van wat we al weten (assimileren ze in onze kennisstructuren) en passen indien de informatie niet in onze kennisstructuren - accommodaties - past, deze accommodaties aan (accommoderen). Vooruitgang is niet alleen gebaseerd op toepassen van de regels, maar ook op aanpassen. Aanpassen van regels begint vaak met overtreden. Burgerlijke ongehoorzaamheid is een voorbeeld van massale overtreding. Natuurlijk kan ook één iemand beginnen met overtreden, zoals veel grote voorbeelden laten zien (recent de 16 jarige klimaatspijbelaar Greta Thunberg). Overtreden kan dan zelfs betekenen niet voor zoete koek nemen wat iedereen als vanzelfsprekend neemt (Jezus, Ghandi, Martin Luther King, Mandela). Greta Thunberg is de 16 jarige klimaatspijbelaar, die aangeeft dat ze als Asperger zwart wit denkt en dat er met het klimaat en overleven ook geen tussenvorm mogelijk is. Ook negatievere voorbeelden zijn snel gevonden. Menig kruimeldief tot psychopaat rekent zich op een soortgelijke wijze rijk: als iedereen zich laat inenten, hoef ik dat niet te doen. En zo is het. Collectieve betrouwbaarheid levert een soort spaarpot op voor exploratieruimte.

Kunt u zich voorstellen hoe de neurologen Ugo Cerletti en Lucio Bini elektroden op de slapen van hun patiënten zetten en zo de elektroconvulsietherapie (ECT) uitvonden? Zeker in die begintijd (de jaren 30) waren de effecten zeer twijfelachtig en het zag er zeer heftig uit; bij het toedienen van de stroomschokken begon de patiënt hevig te schokken (pas een kleine 10 jaar later werden er spierverslappers toegediend). Nog steeds is de werking van de inmiddels zeer verfijnde techniek niet onomstreden, maar niet meer "illegaal"; ECT is in richtlijnen en protocollen een reguliere medische praktijk geworden. Veel zaken die we nu als vanzelfsprekend beschouwen, zijn begonnen als regelovertredende waaghalzerij: vliegen, kernsplijting en fusie, parachutespringen, extreme (thrill-seeking) sports, etc.

In een lean wereld, een wereld waarin alles in regels en protocollen wordt afgevangen, is toepassen (exploitatie, assimilatie) makkelijker dan exploratie. Exploratie is al snel voorbij de regels. Andersdenkenden, de neurodiversen, worden al op jonge leeftijd opgespoord en met een diagnose ASS (of ADHD) op zak extra in de gaten gehouden. In dit verband toch heel bijzonder dat een dappere 16 jarige Zweedse scholier - Greta Thunberg - haar diagnose Asperger als excuus aanwendt voor het feit dat ze met haar spijbelen voor het klimaat (opdat politici en andere beleidsmakers de klimaatcrisis nu eens serieus oppakken) de regels overtreedt. Ze krijgt in Europa steeds meer navolging en dat is in mijn optiek zeer terecht! 

PS vliegen, net als elektroshocks toebrengen, zijn mi veel minder goede redenen voor burgerlijke ongehoorzaamheid