Overclaiming, waarom we toch niet op kikkers lijken.

Veel van de cognitieve processen die dagelijks onderdeel zijn van ons functioneren, hebben niet alleen betrekking op ons brein en lichaam, maar ook (en vaak vooral) op de tools die we dagelijks gebruiken. Wij gebruiken niet alleen dingen als huishoudelijke apparatuur, vervoersmiddelen, keuken, sanitair en multimedia apparatuur, wij incorporeren deze technieken in onze gehele organisme en cognitief functioneren. Dus niet "brainbound", maar "organism bound cognition". Andy Clark (AI wetenschapper en filosoof) spreekt van de hypothesis of extended cognition (HEC): cognitie wetenschap is de wetenschap van embodied, embedded and situated cognitive processen.

Een gevolg is, dat we leren apparaten zo zeer onderdeel te maken van ons functioneren, dat we ze feitelijk als onderdeel van ons zelf beschouwen. Een aantal interessante psychologische fenomenen zijn hier het gevolg van. Één daarvan is de illusion of knowledge. Mensen denken dat ze een apparaat dat deel uitmaakt van hun functioneren begrijpen, ook al begrijpen ze slechts op procedureél niveau (automatisch niveau) hoe ze er mee moeten werken. Zelfs schijnbaar eenvoudige zaken, zoals bijvoorbeeld een bureaustoel, worden als je het navraagt door de meeste gebruikers totaal niet begrepen. Dat geldt ook voor bijvoorbeeld de werking van een douchekraan, en nog veel sterker voor veel ingewikkeldere zaken zoals elektriciteit. Elektrisch licht is, zo blijkt uit onderzoek, voor veel mensen nog steeds nauwelijks meer dan een lichtknopje en een lampje in een fitting. Het blijkt uit onderzoek dat mensen doen aan wat in de psychologie "overclaiming" wordt genoemd. Hoe minder kennis je van iets hebt wat nochtans onderdeel vormt van het dagelijks functioneren, hoe meer je doet aan overclaiming. Voor sociale constructies (beleidszaken, regels en procedures), is alles vaak nog ingewikkelder. Zelf ervaar ik bijvoorbeeld dat ik regelmatig een afwijzende mening heb over besluiten van het management, en dat als ik er dan beter naar kijk, ik toch goed begrijp waarom het besluit is genomen. Vanuit mijn positie op de werkvloer, kan ik simpelweg niet overzien waarop "mijn" CEO en board moet anticiperen ...

Zo komen we via een omweg bij een bekend Nederlands spreekwoord: "De beste stuurlui staan aan wal". Juist populisten ontlenen hun populariteit en macht dikwijls aan het bewust of onbewust aanzetten van hun volgers tot het doen van uitspraken die het gevolg zijn van overclaiming. Feitelijk dus spreken over zaken waar ze geen verstand van hebben. Zo lees ik hele verhandelingen in de sociale media over dat de transitie van gas naar windmolenenergie veel duurder is dan "men" (de politici) heeft voorgespiegeld en dat we er dan ook maar mee moeten ophouden. Maar het gaat er niet om dat het goedkoper wordt, het gaat er om dat we een klimaatcrisis moeten zien af te wenden, en dat het gebruik van fossiele brandstoffen als massaproduct bijdraagt aan CO2. Dat het pijn gaat doen in de portemonnaie, is simpelweg waarschijnlijk onvermijdelijk. Het nu voor ons eigen genot ontnemen van de wereld en haar resources van vele mensen en andere levende organismen na ons, is simpelweg een misdaad! Maar omdat ons dagelijks functioneren sterk afhankelijk is van het incorporeren van alle apparaten in onze cognitieve schema's (de wereld zoals wij die kennen), houden we vast aan onze illusion of knowledge, aan onze overclaimde expertise van de wereld zoals we die nu kennen! Lijken we toch nog op die kikkers in die ketel waarin het water aan de kook wordt gebracht ....

PS de kikkers blijken er toch uit te springen!