Wake up call

Toen de achttienjarige Bill Gates en de twee jaar oudere Paul Allen in 1973 de producent van de zelfbouwcomputer van MITS (de Altair 8800) opbelden met de mededeling dat ze een basic-interpreter hadden voor de Altair, moesten ze nog aan het bouwen beginnen. In 1975 verkochten ze de interpreter daadwerkelijk en was Micro Soft (nu Microsoft) een feit. Vervolgens kochten ze voor 50.000 dollar het besturingssysteem 86-DOS, bouwde het om tot MS-DOS en kregen het voor elkaar om in 1981 dat systeem standaard op IBM computers geïnstalleerd te krijgen.

Deze kleine geschiedenis bevat de belangrijkste componenten van mijn twee laatste blogs: een (kleine) leugen/onwaarheid (bluf) en de illusion of knowledge. Zonder regels en incidenteel overtreding van die regels is er geen vooruitgang, hoewel overtreding juist pas ergens toe kan leiden als anderen zich massaal voorspelbaar (regelgeleid) gedragen. En als we alleen maar zouden handelen vanuit wat we echt begrijpen (dus zonder illusion of knowledge), zouden we ons massaal als zwakbegaafden door de wereld begeven. Normale mensen doen aan wat in de psychologie over-claiming wordt genoemd: het jezelf in een beter daglicht stellen door de overschatting van je eigen kennis met betrekking tot producten, concepten, personen, gebeurtenissen, etc. Echter, Bill Gates en Paul Allen hebben hun aanvankelijke bluf en over-claimde kennis ("we hebben een basic-interpreter" en later "we hebben een besturingssysteem voor PC's") door keihard werken getransformeerd tot echte kennis. Dat is één van de redenen dat zij - en met hen vele andere multinationals - daadwerkelijk het voor het zeggen hebben in de wereld waarin wij nu leven. Zij maken de regels, veel meer dan dat de politiek dat doet. Hoe zit dat?

Politiek wordt van binnenuit uitgehold door populisten, die om stemmen te winnen hele werelden aan illusoire kennis bij elkaar "over-claimen". Ze nemen het daarbij schijnbaar altijd op voor "de gewone man". De gewone man zou slachtoffer zijn van de elite, of van linkse hobby's, of van journalisten, of van de multinationals, of van "de Efteling in Den Haag". Ze postuleren hierbij inaccurate veronderstellingen en over-claimen dat als zij het voor het zeggen hebben, er eindelijk eens in het belang van de gewone mensen zou worden gehandeld. Populisme vormt hiermee vaak een variatie op het thema van de jaren 80 cabaretiers Van Kooten en de Bie: "geen gezeik, iedereen rijk". Ondanks de volstrekte onmogelijkheid om beleid te kunnen uitvoeren op grond van dergelijke overclaimde kennis (die hun publiek denkt te begrijpen: "eindelijk iemand die voor onze belangen opkomt"), krijgen populisten en hun partijen wel stemmen. Ze ondermijnen daarmee serieuze politiek. Vliegverkeer aan banden leggen, bijvoorbeeld, wordt door de populisten vertaald als het afnemen van het recht op vakantie van de gewone man. Serieuze politici moeten luisteren naar het publiek. Dus gaan we gewoon door met vliegen, 3,33 liter kerosine per Airbus per seconde, duizenden vliegtuigen continu in de lucht. Voor eigen roem en glorie ondermijnen populisten onze democratie, maken ze toekomstbestendig beleid praktisch onverkoopbaar. En serieuze partijen hebben geen keus, er tegen in gaan sterkt de populisten alleen maar. Dan maar zelf ook populisten toelaten in de eigen gelederen.

Een belangrijke politieke beslissing met het oog op de middellange of zelfs lange termijn, kan steevast rekenen op ondermijning door populisten. Een bedrijf kan wel plannen op de middellange en lange termijn, tenzij de aandeelhouders een meerderheid vormen. Als we niet willen dat de democratie gekaapt wordt door populisten, zouden we maatregelen moeten nemen. Een mogelijkheid is het afschaffen van democratie. In China kan er bijvoorbeeld wel in korte tijd een spoorweg worden gelegd over honderden kilometers, of huisvesting worden geregeld voor vele duizenden mensen. Maar als we - minder drastisch - de democratie willen behouden, moeten we eisen stellen aan populistisch gedrag van politici. Om dokter te kunnen worden, moet je over uitstekende intellectuele capaciteiten beschikken. Om elektricien te kunnen worden, moet je zeer systematisch en nauwgezet kunnen werken. Maar om iets te zeggen te mogen hebben in het belangrijkste vakgebied dat we hebben - openbaar bestuur - hoef je aan geen enkele aanvullende eis te voldoen. Mensen als Wilders vieren gewoon hun gouden jubileum. Over de ruggen van de zwakkeren in de samenleving, die ook nog denken dat de populist voor ze opkomen. We laten openbaar bestuur kapen door iedere zichzelf overschreeuwende populist.

In plaats van in de eigen partijen ook populistisch gedrag te zetten tegenover dat van populistische partijen, zouden we als samenleving eisen moeten gaan stellen. Net als aan artsen, onderwijzers, agenten, elektriciens, in zo'n beetje ieder ander echt vak. We zouden bijvoorbeeld politici en partijen kunnen verplichten populistische uitspraken zodra die draagvlak krijgen verplicht kunnen laten analyseren door een jury van zowel vakmensen als leken. Het is een duur middel, maar als we de beslissingen over zaken als wel of geen Europese eenwording, of wel of geen klimaatmaatregelen aan het publiek overlaten, kunnen we er zeker van zijn dat velen de discussie niet kunnen volgen. Populisten maken hier gebruik van door het publiek het gevoel te geven dat ze het wel begrijpen. Ze leggen het dan even fijntjes "uitleggen" vanuit hun over-claimde en dus illusoire kennis. En een partij zonder populisme wordt weggehoond en weggestemd. Exit democratie!