De wonderlijke verdwijning van ... muziekonderwijs.

Al vaker sprak ik mijn verwondering erover uit. Muziek behoort in mijn ogen tot het mooiste dat de mens voortbrengt. Tegelijkertijd vormt ze steeds minder een serieus onderdeel van ons onderwijs. Muzikaliteit en muzikale responsiviteit vormen geen onderdeel van om het even welke intelligentie test, terwijl muzikale en psychologische (en brein) ontwikkeling sterk aan elkaar verbonden zijn. Leo Samama, bijvoorbeeld, stelt in zijn boek "De zin van muziek" dat muziek vanwege haar hoge abstractiegraad het verstand traint. Muziek is vormend voor onze manier van denken en ons geheugen door het aanscherpen en ontwikkelen van ons associatievermogen en de verbeeldingskracht. Hoogleraar Henkjan Honing laat in zijn boek "Iedereen is muzikaal" zien dat het vermogen om muziek te kunnen genereren en  "verwerken" - muzikaliteit - een algemeen menselijk vermogen is, dat de meeste andere dieren niet op een vergelijkbare wijze hebben. Het verband tussen muzikale ontwikkeling en algemeen cognitief (en dan met name executief en geheugen) functioneren, is in psychologisch onderzoek diverse keren aangetoond. 

Juist omdat muzikale ontwikkeling in potentie een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling van het abstractievermogen en geheugen (bijvoorbeeld versjes om zaken te onthouden), wordt muziek in therapieën, reclames en films veelvuldig ingezet. Denk bijvoorbeeld aan muziek om rouw te verwerken, of meer algemeen, om emoties te kanaliseren en zo zaken te verwerken. Of aan muziek om letterlijk en/of figuurlijk in beweging te komen (dans), of de bewegingen onderling te coördineren (van marsmuziek tot negrospirituals). In uitdrukkingen als "ergens muziek in zien zitten" en "dat klinkt als muziek in mijn oren" ligt het verband tussen muzikale en cognitieve harmonie verborgen. Muziek kan buitengewoon suggestief zijn, en aanzetten tot reflectie. Denk bijvoorbeeld aan het horen van trage, droevige muziek bij beelden van opgewekt spelende kinderen.  

Ondanks het feit dat we allemaal muzikaal zijn, en bijna iedereen iets heeft met muziek, speelt muziek in ons onderwijs en in onze expliciete psychologische (emotionele, mentale, motorische) ontwikkeling nu minder een rol dan zo'n beetje altijd hiervoor. In de oudheid tot in de middeleeuwen was muziekonderricht een essentieel onderdeel van het wiskundeonderwijs: in het Quadrivium vormden wiskunde, geometrie, muziek en astronomie een viereenheid. Ook in China benadrukte onder meer Confucius het belang van muziekonderricht en de samenhang tussen dichtkunst, wetten en muziek. 

Muziek is een universeel menselijk fenomeen, iedere cultuur kende haar eigen muziek. Onze huidige tijd biedt juist door de technologie een geweldige toegang tot muziek, in ontelbare smaken, van oud tot nieuw, in zeer uiteenlopende uitvoeringspraktijken, van etnisch tot rock, van barok tot hedendaags. Juist hierom is het zo verwonderlijk dat we zo afzijdig (school/onderwijs) en eenzijdig (allemaal hiphop op de sociale media: accent op eenvormige deuntjes en dreuntjes) met muziek omgaan. Grote technologische mogelijkheden hebben kennelijk tot inertie geleid in keuzevrijheid. En daarmee in het onbenut laten van ontwikkel-potentiaal, op drie niveaus: individueel, groepsverbanden, onze samenleving als geheel. 

Muziek is een "taal" zonder woorden. Als cognitieve abstractie genereert het bouwstenen die we woordenloos met elkaar delen binnen een cultuur, en vaak ook tussen verschillende culturen. Deze bouwstenen kunnen onderdelen vormen van de tacit knowledge (de impliciete kennis, die vaak als sociale olie communicatie tussen mensen bevordert). Muziek kan ons als mens bevestigen op individueel niveau, op groepsniveau, en als mensheid. Kortom, het wordt hoog tijd voor de terugkeer van muziekles in ons onderwijs vanaf het Basisonderwijs.