Dit jaar is het 50 jaar geleden dat ik als kleine
jongen aan de zwart-wit tv gekluisterd zat: in de nacht van 20 naar 21 juli
landde de Apollo 11 op de maan en zette Neil Armstrong en Buzz Aldrin (de derde
astronaut - Michael Collins - bleef in de Apollo) hun eerste stapjes op de
maan. Armstrong sprak de historische woorden "that's
one small step for man, one giant leap for mankind". Aan boord hadden ze de nieuwe wereld (9e) symfonie van
Antonin Dvorak, de symfonie die ik als 9 jarige op de platenspeler van mijn
ouders al helemaal grijs had gedraaid. Wat een jongensdroom. Het werd allemaal
nog mooier toen enkele jaren later mijn interesse in één keer voor popmuziek
gewekt werd door Space Oddity, de prachtige debuutsingle van David Bowie...
Niets is wat het lijkt. Hoewel 1969 nog steeds
geassocieerd wordt met de astronauten en hun maanlanding, gebeurde er in dat
jaar iets dat voor de mensheid veel grotere gevolgen zou krijgen. Notabene, de
bedenker en grote man erachter was een psycholoog: J.C.R.
Licklider. Geen astronaut, geen componist en geen rockster, maar een
psycholoog. In 1962 bedacht hij het, en in 1969 werd het operationeel: het
internet, dat toen het ARPA-net werd genoemd. Het verbond grote computer
mainframes van Amerikaanse universiteiten met elkaar via een soort
"hubs" (Honeywell computers, elk ter grootte van een ijskast). Nog
weer 20 jaar later werd door Tim Berners-Lee het world wide web uitgevonden en
pas de laatste 15 a 20 jaar werd het langzaam meer algemeen en zou het de wereld
volledig veranderen in de smart en interconnected wereld zoals we die nu
kennen.
Twee aspecten hierin sluiten aan op thema's waar ik
regelmatig op terugkom: 1. De principiële onvoorspelbaarheid van de toekomst en
2. Het belang van relatieve buitenstaanders in werkelijk grootse vooruitgang.
Met betrekking tot dat laatste is het natuurlijk mooi om te zien dat juist
psychologen essentiële bijdragen hebben geleverd in de uitvinding van
(neuronale) netwerken, machineleren en Artificiële Intelligentie. Voor mijn
studenten die soms een hekel hebben aan STEM (science, technology, engineering,
mathematics: verplicht onderdeel van onze Saxion psychologieopleiding) is het
zien van deze verbinding van belang, net zoals voor de beleidsmakers en
subsidieverstrekkers. Veel studenten, managers en politici hebben zonder het
door te hebben bij psychologie vooral de associatie met het beroepsdomein van
de psychiater. Dat is grotendeels een onjuiste, of beter, al te eenzijdige
associatie, hoewel niet ontkend kan worden dat psychologen ook voor de
psychiatrie een fundamentele rol hebben gespeeld en nog steeds spelen.
Twee begrippenparen uit het werk van de
wiskundige/bioloog Stuart Kauffman zijn hier van belang: (1) local
adaptations versus long jumps en (2) entropie versus negentropie.
Te beginnen met het eerste paar. Local adaptations versus long jumps is als evolutie versus revolutie,
of als continu versus discontinu, als
wetenschap volgens de boekjes versus dissidente
wetenschap, lean versus serendipiteit, of,
refererend aan mijn blog van enkele weken geleden, als regel-geleid gedrag
versus regel-overtredend gedrag. Local adaptations zijn te
voorspellen. Ze hebben betrekking op optimalisatie. Long jumps zijn niet te
voorspellen, ze zijn bijvoorbeeld de gevolgen van catastrofes.
Hoewel de effecten van een long jump onvoorspelbaar
zijn, kunnen ze zowel entropisch (met ontbinding of chaos als gevolg), als -
juist omgekeerd - negentropisch zijn. Stel dat een tsunami een heel landdeel
vernietigt. Na 3 jaar is het ene buurtschap een spookdorp geworden, terwijl op
een andere plek alweer na 3 weken nog slechts nauwelijks iets van de
verwoesting te zien is. Achteraf is dit te "begrijpen": een gehucht
waar toch al geen winkels meer waren, waar niemand meer werkte en waar mensen
dus slechts kwamen om te slapen, zal na de uitkering van de verzekering vanwege
de vernietigde huizen makkelijker verlaten worden, dan een plaats waar veel
mensen werken, leven en wonen. Maar is slechts wijsheid achteraf. Het gehucht
is onderhevig aan entropie (de structurele samenhang maakt plaats voor de chaos
die de ontbinding kenmerkt). De snelle wederopbouw en wellicht zelfs
verbetering is negentropisch, in lijn met de gedachte van Nietzsche "What
doesn't kill you makes you stronger"). De wiskundige Nassim Taleb spreekt
van fragiel en antifragiel (sterker uit de strijd tevoorschijn komen).
Met het oog op de geboorte van het internet 50 jaar
geleden, is het interessant dat deze echte revolutie vermomd ging als een
evolutie. Zelfs nu nog is Licklider nauwelijks bekend. Een regular man.
En de revolutionair ogende spacemen van weleer, bleken achteraf toch veel meer
onderdeel te zijn van een evolutie. Want al in de 17de en 18de eeuw droomde men
van een maanwandeling. Achteraf is ook dit makkelijk gezegd, 1969 was het jaar
dat het internet op nog beperkte schaal ontstond en natuurlijk zou het de
mensheid radicaal veranderen. Op dat moment was het onmogelijk om de impact van
het web te voorzien... Keep on (space) dreaming!
(wordt vervolgd)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten