Maandagochtend, 26 augustus
Elke 15 seconden verdwijnt er een stuk regenwoud ter
grootte van een voetbalveld. Natuurlijk weten we dat het anders moet, dat
verandering noodzakelijk is voor ons voortbestaan. Als we echt iets willen
veranderen, moeten we bij onszelf beginnen. Wijzen naar anderen - politici,
multinationals, "het systeem", complotten, wetenschap - helpt evenmin
als wegkijken, ondanks dat we neuropsychologisch zo in elkaar zitten dat zaken
die angst oproepen snel worden genegeerd (ontkent, de "freeze"
modus). Eigenlijk hebben we het daar nooit over, over ons eigen gedrag bij het
afstevenen op een ramp, ook psychologen niet. In deze blog start ik de
expeditie "verander de wereld, begin bij jezelf" met een analyse
hoe ik zo grenzeloos kon worden. Ik hoop dat u mee wilt gaan,
en mee wilt denken.
De afgelopen vakantieweken zijn we in grote getalen en
vaak meerdere keren diverse grenzen gepasseerd. Vandaag ben ik weer op
weg van mijn gezin in Groningen naar die hele
andere familie, mijn collega's en studenten in Deventer en Enschede en hoewel
ik gister nog betreurde dat de vakantie voorbij was, merk ik nu in de trein dat
ik naar hereniging uitzie. Zelfs een aantal medepassagiers zie ik weer op de
gebruikelijke wijze op de gebruikelijke plaatsen wachten, instappen, reizen, of
uitstappen. Ik voel me verbonden, maar ook juist daardoor afgezonderd. Hoe
integreer ik al die versnipperde "communities"? Ben ik in al die
verschillende verbanden wel dezelfde? Wat is mijn identiteit?
Het is niet vreemd dat in een wereld die vergeleken
met 140 jaar geleden ongelofelijk versnipperd is, borderline personality
problematiek makkelijker kan ontstaan. Waar toen het keurslijf met name de
gegoede vrouwen van de Weense aristocratie (die volgens strak (Victoriaans)
regime leefden) leidde naar "ontsnapping" via de hysterische
conversie (internaliserend), hebben we nu regelmatig met borderline (grens)
problematiek te maken. Nu gaan we voortdurend letterlijk en figuurlijk grenzen
over, en ons grenzeloos gedrag doet de vraag ontstaan wie we zijn, en wat de
zin is van ons bestaan.
In mijn huis ben ik samen met mijn aller dierbaarste
vrienden, omgeven door een bruisende, dynamische studentenstad. Maar, zoals
velen, ruil ik dit alles dagelijks om voor een hele andere werkelijkheid, ruim
100 km "verderop". Mijn punt is dat meer mobiliteit aanzet tot zowel
meer onbegrensdheid (nog meer smart Technology, verbinding via sociale media
netwerken en last but not least reizen) als tot meer
afscherming: een huis met meer privacy, meer veiligheid etc. en minder
nabuurschap. Ook bij mij worden de bewegingen in beide richtingen steeds
heviger, elke paar vakantiedagen wil ik er wel even uit (en vliegen is
goedkoper dan zelfs de bus...) en tegelijkertijd isoleer ik mij en mijn huis
letterlijk en figuurlijk meer en meer, om via de sociale media te hopen op
bevestiging (ontsnapping). Zou ik er ook buiten mijn "bubbels" nog
maar een beetje toe doen? Mijn sociale media bevestigingsdrang lijkt op een
fopspeen; er komt niets uit, maar het geeft de zuigeling in tijden van spanning
wel het gevoel van veiligheid. Dus houd ik krampachtig vast aan vliegen (voor
werk en ontspanning), isoleren, "apps en tweets" posten, gedrag dat
mijn ecologische voetafdruk vergroot, maar in mijn versnipperde wereld heb ik
de behoefte om een held te zijn, ook al is het maar voor even (We could be
heroes, just for one day). Kortom, met het overschrijden van grenzen,
werpen we tegelijkertijd aan de andere kant onherroepelijk nieuwe grenzen op,
er moet nu eenmaal balans zijn. Daarmee worden we voor onszelf en elkaar juist
eerder onbereikbaar, en vechten we ons nog harder uit, in, uit, in, etc.
Stel je voor, maak een lijst van de 25 mensen die op
dit moment het meest belangrijk voor je zijn. Zet van elk van deze 25 mensen
hun huis/adres op de kaart en voeg daaraan je eigen adres toe. Reken de afstand
van jouw huis tot elk van de 25 andere adressen uit en tel al deze afstanden
bij elkaar op (gezinsleden krijgen natuurlijk een afstand van 0, tenzij ze door
scheiding bijvoorbeeld deels elders wonen, dan tel je de afstand op en deel je
die door twee bij zuiver co-ouderschap).
Het aantal kilometers in het netwerk van de huizen van
belangrijke anderen ten opzichte van mijn huis, is waarschijnlijk vergeleken
met anderhalve eeuw geleden (gemiddeld genomen) minstens vertienvoudigd:
massamobilisering en later het internet heeft de wereld kleiner gemaakt, maar
wel "op de pof". Onze ecologische voetafdruk is ook per persoon
gemiddeld genomen een veelvoud van anderhalve eeuw geleden en dat kunnen we ons
niet (meer) veroorloven. Hopen op een oplossing uit het laboratorium
(wetenschap/techniek) is ronduit irrationeel; meer techniek heeft tot nu toe
steevast tot meer problemen geleid. Tenzij ik werkelijk mijn lezing in de VS,
of China via een conference call doe. Consuminderen kan met
techniek, maar meestal leidt techniek tot consumeren.
Dan krijg ik een uitnodiging om op een prestigieuze
universiteit in de VS en in China te gaan spreken. Het voedt even het idee dat
ik iemand (een held?) ben. Maar kan ik me dat veroorloven? Wat zou u doen?
(Wordt vervolgd)