Exploreren en exploiteren, waarom we altijd weer bij de Beatles uitkomen

In de informatica is er een “wetmatigheid” bekend onder de Regel van Godwin: “Indien een internetdiscussie lang genoeg duurt, benadert de waarschijnlijkheid 1 dat de nazi's of Hitler worden genoemd." Als het een historische of filosofische zienswijze betreft, komen we altijd bij Aristoteles uit, wetenschappelijk Einstein, etc. Als het om popmuziek gaat, eindigen we altijd bij de Beatles. Hoewel ik niets af wil doen aan de slechtheid van Hitler, of de genialiteit van Aristoteles, of Einstein, of de innovativiteit van de Beatles, weten we dat dergelijke namen uiteindelijk redelijk onafhankelijk van hun feitelijke betekenis, een nieuwe betekenis representeren: die van “attractor”, een symboolfunctie, die uiteindelijk een eigen leven gaat leiden. Te pas en ten onpas. Het is een selffulfilling prophecy, want de correctie van “ten onpas” leidt weer tot een uitvergroting van “te pas”, een iteratie, en zo komt de regel van Godwin tot stand. In feite dus een speciaal geval van het Mattheus effect (Mattheus effect de rijken worden rijker). 

Maar waren de Beatles nu zo vernieuwend, of was Leonardo da Vinci nu zo geniaal? Met mijn kinderen die grote Beatles fans zijn, en een collega die een nationaal Beatles expert is, begeef ik me op glad ijs. Maar het beste antwoord is dat ze vooral op het juiste moment op de juiste tijd waren, en uiteraard zeker over veel talent beschikten. Maar dat laatste deelden met vele anderen, maar “momentum” en de iteraties die daarop volgen (zich in het oog van de storm bevinden), dat is niet voorspelbaar en dus ook in laatste instantie niet gedetermineerd. Momentum is bepalend, andere verklaringen zijn in meerdere of mindere mate voorbeelden van attributiefouten. De uitvergroting die supersterren krijgen, gaat alle proporties te buiten en versterkt zichzelf, keer op keer. Tenminste, als het voorbij een kritische grens is gekomen. De theorie van de dynamische systemen laat zien hoe onder de juiste omstandigheden een vlinderslag in Japan tot een orkaan in Nederland zou kunnen leiden. 

Is er dan niets speciaals te zeggen over de innovatieve kracht van een Da Vinci, of de Beatles. Jazeker, maar dat laat ik graag aan anderen over. Meer algemeen - systematisch - kan een onderscheid gemaakt worden tussen exploreren en exploiteren. Soms bevindt een kunststroming zich in de fase van exploreren, de artiesten hebben dan veel ruimte en alles wat ze doen wordt als relatief nieuw gezien. Ruimte geven aan een klassiek georiënteerde producer, bijvoorbeeld, hielp de Beatles jeugdcultuur te verbinden met de serieuze klassieke muziektraditie, waardoor ze in één keer iedereen (jeugd tot en met de conservatorium docent) aanspraken, ze overbrugden al explorerend 2 werelden, 2 uitersten. Dat ze daarbij bleven staan in de kracht van hun eigen expressiviteit, maakte het authentiek. Zeker, andere bands deden dit ook, maar gladder (Ekseption), éénmaliger (Procol Harum), of ingewikkelder (Deep Purple) en bovendien stonden zij niet in het hart van de orkaan (ook al was die door een vlinder veroorzaakt). 

Popmuziek zit nu al lang op slot, in de fase van de exploitatie. Saai, saaier en saaist lijkt het devies, en alleen extreem, zoals nu weer doodsaaie rap/hiphop uit Chicago/London - drill genoemd - waarin “respect” wordt afgedwongen doordat er echt doden vallen bij steekpartijen tussen rivaliserende gangs, exploreert de grens. De rest is exploitatie, totdat wij anders leren luisteren naar de vele talenten die er onverminderd zijn, en we ze het avontuur van muzikale, of wetenschappelijke exploratie gunnen. Maar waarom zouden we, we hebben toch onze retroveiligheid in deze onzekere wereld?