Freud

Mijn lief Victorine en ik kijken elke dag een episode van de nieuwe Netflix serie Freud. Hoewel de verhalen op fantasie berusten en dus weinig met de geschiedenis te maken hebben, is de jonge dokter Freud zijn psychologische interpretatie van psychiatrische beelden (zoals hysterische conversie) in een overheersend fysiologisch/organisch gerichte medische praktijk, boeiend in beeld gebracht. Het idee dat ons bewustzijn - het denkend en handelend ik waar we ons continu mee identificeren - slechts een topje van de ijsberg is, gebouwd op talloze angsten en verlangens, was nieuw in de medische wetenschap. Natuurlijk was dit veel minder nieuw in die andere duizenden jaren oude traditie - de filosofie - maar dat terzijde. De koppeling van zijn psychologie van bewustzijn en onderbewustzijn aan toestanden van het zenuwstelsel, onttrokken zijn ideeën uit het religieuze en filosofische domein en brachten ze naar het medische of in ieder geval psychologische domein. Daarmee was Freud de “grandfather” van ook mijn leeropdracht, Brain & Technology. Heeft Freud de cognitieve neurowetenschap vandaag de dag nog iets te bieden?

Wat mij betreft zeker! In onderzoek waarin proefpersonen onder een MRI scan gelegd worden, is duidelijk dat veel keuzes die we maken al in ons brein gemaakt worden, voordat we ons bewust zijn van die keuze. Dat wil zeggen, voordat we een antwoord geven, is in ons brein al lang zichtbaar geweest wat dat antwoord zal gaan worden, terwijl we denken dat we pas op het moment van respons de beslissing namen. Ons denkend en handelend ik - wat Freud het ego noemde - wordt in navolging van de neuroloog Gazzaniga tegenwoordig de “Brain-interpreter” genoemd. De boodschap is dan dat we denken dat we iets willen of kiezen, maar dat ons brein de keuze voor ons maakt, op grond van de brein geschiedenis, ofwel de op grond van eerdere ervaringen ingesleten brein sporen. Feitelijk is dit exact wat Freud beweerde, op grond van ervaringen, teleurstellingen en bevredigingen ontstaat er een onderbewustzijn. Hierin spelen eerdere ervaringen, angsten en verlangens door in ons alledaags handelen (het Id). Ook onze aanvaringen met gezag, met de regels, doen een moreel besef ontstaan, een alter-ego, opgevat als recurrent brain circuits, die de brain-interpreter determineren. En toen Mendel duidelijk maakte dat selectieve voortplanting eigenschappen versterkt en versterkt, was al snel duidelijk dat ieder mens in ieder geval het resultaat is van voortplanting die nooit faalde. Op het moment dat je dan geslachtsrijp wordt, zal deze ingebakken eigenschap - deze oerdrift - “schreeuwend” (zuchtend en kreunend) van zich laten horen, vanuit de krochten van het on- of zelfs onderbewuste. Ja ja, wij zijn ons brein.

En zo gaat de slinger heen en weer. Het primaat ligt in de machinerie, het primaat ligt in de ziel, materie, geest, nature, nurture, enzovoort. En nog steeds gaat hierdoor de essentie van het begrip van wat we waarom doen en hoe onze geest werkt al te gemakkelijk verloren. cursussen met als titel “managen met brein kennis”, of desnoods “om het eender wat met brein kennis”, gaan nog steeds als hete broodjes over de toonbank. En als het er feitelijk op aan komt, heeft de filosofie nog steeds het meest te bieden dat echt enige grip geeft op onze drijfveren. En net als ten tijde van Freud, wordt dat elke keer toch weer als niet falsifieerbaar en daarmee niet wetenschappelijk gezien. En .. gaap .. gaat de slinger weer heen ... en weer! Maar 3 punten wil ik hier concluderen: 1. Freud is nog zeker een interessante/relevante psycholoog/wetenschapper, vooral omdat er 2. nog steeds een statement gemaakt kan worden voor het primaat van Filosofie t.o.v. Psychologie (Psychiatrie) en 3. Freud in de gelijknamige Netflix serie op een bizarre/lugubere en tegelijkertijd intrigerende manier voor het voetlicht wordt gebracht: de serie is een aanrader!