Onderwijs illusies en de ophokstudent

Zo langzamerhand weet ik het niet meer. Zouden wij - het hoger onderwijs - nu echt niet zien dat onze studenten absoluut niet in de eerste plaats naar ons komen voor de meest efficiënte kennisoverdracht? Zien we niet dat een groot aantal van onze jongeren in een single huishouden woont, waar we dan ook nog eens prat gaan op het feit dat ze met hun eigen voorzieningen slechts 25 vierkante meter bewonen? Dat de “ergernis” en ook het plezier over een gezamenlijke keuken en sanitair daarmee tot het verleden behoren. Zien we niet dat de ophokstudent voor sociale contacten op de universiteiten, scholen en bibliotheken  vertrouwt? Zien we niet dat een relatief prestigieuze plek/studie waar je met lot- en leeftijdgenoten samenkomt om te werken aan wie je bent en aan het bestendigen van onderlinge relaties veel meer omvat dan de meest efficiënte leerstof overdracht? De studenten schreeuwen me het haast toe, in de contacten die ik nu met afstudeerders heb via Microsoft teams: dit is geen studentenleven. Eenzaamheid. Ze vrezen dat wij - docenten en management - zo opgaan in de illusie dat we uitstekend afstandsonderwijs realiseren, dat we daarmee in de toekomst veel meer virtueel zullen gaan doen. Dat ze met afstandsonderwijs ook nog het laatste sociale contact kwijtraken, en dat tijdens de Corona we dan ook nog kwaad zijn als ze elkaar opzoeken in het park? Hulde aan de vijftig plus trimmers, die in hun gezondheidsmanie wel op ieders begrip kunnen rekenen als ze je in datzelfde park haast letterlijk ondersteboven rennen.

Eerlijk gezegd snap ik de studenten wel. Waar ik aanvankelijk enthousiast was over Massive Open Online Courses (MOOCS), weet ik ondertussen dat onderzoek van ondermeer Harvard en MIT heeft uitgewezen dat zelfs de colleges gegeven door de absolute wereldtop gemiddeld slechts 3 minuten van de anderhalf uur bekeken worden. Wil je echt een leerzaam college opnemen dat ook serieus het bekijken waard is, dan kom je in de buurt van een BBC, Zembla of Noorderlicht documentaire en dat kan natuurlijk niet uit. In een zaal zitten en je desnoods rot ergeren aan de docent, of juist bewondering krijgen voor die energieke professor, of met zelfs z’n allen een college overslaan, het hoort bij goed onderwijs, hoe gek het ook klinkt. Wat we nu met z’n allen kunnen leren, is dat hogescholen en universiteiten places to be zijn. Daarin ligt onze bestaansreden, ons être pour-soi. Dat ligt dus niet in het kunnen werken met de apps van Microsoft of Google - dat is gelukkig kinderlijk eenvoudig en daar is zeker geen hoger onderwijs voor nodig.

Nu het hoger onderwijs gesloten is en we feitelijk zoals betoogd dus slechts zeer ten dele nog doorgaan (gechargeerd gesteld doen we net alsof we nog open zijn), lopen we het risico onszelf uit de markt te prijzen. Want als het echt slechts om kennisoverdracht zou gaan, zijn er natuurlijk zoveel interessantere documentaires en is er op het gebied van kennisoverdracht zoveel dat interessanter is dan zelfs topwetenschappers zelf in elkaar kunnen zetten. Zelfs Einstein was geen documentaire maker. Als we het echt doorvoeren, luisteren naar het gebroken Engels van mij en mijn vele Nederlandse collega’s in onhandig in elkaar gedraaide kennisclips, dan is het een kwestie is van tijd voordat niemand meer naar ons luistert. Dan zouden we de deuren kunnen sluiten, en allemaal een essentieel beroep gaan uitvoeren, bijvoorbeeld in de zorg. Of als we daar niet van houden, zouden we misschien een school beginnen, maar dan zo’n één waar jonge mensen echt kunnen samenkomen, en aan hun identiteit en onderlinge relaties kunnen werken, en dan ook nog in het kielzog daarvan een vak of wetenschap leren? Gelukkig is het niet zo ver, we laten het niet gebeuren, en onze prachtige hogescholen en universiteiten snappen natuurlijk dat ze veel meer doen dan alleen kennisoverdracht. Maar wellicht goed om de positie van de hedendaagse student - zowel qua wonen, leven als studeren - opnieuw te bezien, want er is vrees ik veel meer leegte en eenzaamheid onder jongeren dan we op het eerste gezicht zien.