Behoefte aan antwoorden: Complotdenkers en alle andere gelovigen

Machtig en onmachtig, begrijpend en vol van onbegrip, regerend en geregeerd, het zijn telkens twee kanten van dezelfde medaille. Nog steeds continu thuiszittend zie ik op Facebook de “nieuwsberichten” en “uitleggen” (verklaringen) meer en meer polariseren, ofwel twee kanten op gaan: de voor mij bekende weg van (wetenschappelijke) analyse, en de weg van denken in complotten, die voor mij dicht staan bij het magisch denken en geloof in Sinterklaas en de kerstman.

Het is interessant dat zij die weinig denken te weten, zich kennelijk geregeerd voelen door complotten van een onzichtbare maar oppermachtige elite. Maar de andere groep, waar ik mezelf toe reken, staat nu ook aan de kant van gebrek aan kennis, niemand weet op dit moment wat de impact van de Corona crisis zal zijn, hoe we die te boven zullen komen, en hoe de wereld er na de crisis uit zal zien. We weten niet eens zeker of we er dan nog zullen zijn. En dan is “ons” geloof gericht op wetenschap, en feitelijk controleerbaar nieuws. Mijn allergie ligt in nep nieuws en complotten. Maar - ik moet het toegeven - ik vind de complottheorieën en complotdenkers in mijn Facebook vrienden groep ook razend interessant, elk bericht bekijk ik nauwkeurig en vooral gefascineerd. Dit is hoe geloven en geloof-systemen werken.

Want wat “wij” gemeen hebben met onze complotdenkende medemensen is dat, zoals gesteld, ook wij het niet weten. Wij geloven in kennis, en de groep die het meeste van virussen weet, de virologen, krijgen dan ook het volledige podium. Ze zijn ineens ook econoom, ethicus, wiskundige, psycholoog of desgevraagd welke andere discipline, want kennis is macht. In de Nederlandse actualiteitenprogramma’s zien we overal virologen en arts-microbiologen opduiken, en zijn we geïnteresseerd in alles wat ze weten, desnoods naar welke muziek ze luisteren, of welke films ze kijken. Ondertussen komt er uit alle hoeken van de samenleving, dus echt niet alleen van genoemde wetenschappelijk geschoolde disciplines, stukje bij beetje meer zicht op het verloop, de kenmerken en de gevolgen van zowel de ziekte Covid-19 als de uitwerking en gevolgen van de Corona crisis lokaal en wereldwijd. Discussies worden daarbij langzaam aan weer meer multidisciplinair. Veel “nieuwsfeiten” uit het verleden, toen alleen virologen het machtige podium van kennis delen kregen toebedeeld, blijken achteraf toch niet helemaal te kloppen, maar uiteraard kan je niet van nep nieuws spreken.

En of het virus van een markt in Wuhan komt, of uit een lab, maakt dat nu zoveel uit? Overal ter wereld zijn labs waar we meestal enorm veel baat bij hebben, tegen een heel klein risico: hoewel nergens de bedoeling, kan het in principe overal fout gaan. Het probleem waar we nauwelijks over horen, is naar mijn mening dat in onze massaal getechnologiseerde wereld zelfs virussen enorm snel en efficiënt viraal kunnen gaan, via vliegreizen en door sociale media en andere informatietechnologie aangewakkerde behoeftes tot reizen en ontmoeting. Wat niet meer mag, is elkaar aanraken. Mensen hebben een natuurlijke behoefte aan huidcontact (skin hunger). Omhelzing maakt onder meer dat onze cortisolwaarden omlaag gaan en ons immuunsysteem beter gaat werken, terwijl oxytocinewaarden omhoog gaan. Kennis die buitenspel staat in de anderhalfmeter samenleving en de social distancing.

Maar je moet het doen met de kennis die je hebt, en in laatste instantie, en dat vind ik zo fascinerend aan dit alles, is bij een ongewisse toekomst alle kennis nog steeds ontoereikend om te weten hoe het verder zal gaan. Dan zijn we allemaal op geloven aangewezen, en sommigen laten zich dan in met grote fantastische vertellingen over schurken en helden, anderen met alle ruimte geven aan de wetenschappelijke disciplines die het dichtstbij de waargenomen crisis staan. Maar wat we gemeen hebben, is dat we even allemaal onmachtig zijn, zonder begrip, en ons geregeerd voelen door de crisis.

Polariseren is zo voor mij logisch te begrijpen, maar zeker niet helpend. Natuurlijk snap ik dat iedereen vanuit onmachtgevoelens weer de macht over de situatie wil pakken. Dat daarbij zendmasten, of zelfs menselijke zondebokken het moeten ontgelden, geofferd worden op het altaar van de angst, gaat over iedere grens heen. Maar dat mensen in hun conspiracy theorieën proberen de grip terug te krijgen op een werkelijkheid die elk begrip te boven gaat, is goed te begrijpen. Als “wij” dan alles als bijgeloof en nep nieuws afdoen, is dat eigenlijk best wel goedkoop. We moeten proberen elkaar te begrijpen. Tenslotte zijn we allen - geregeerden en regeerders, machtigen en onmachtigen - op elkaar aangewezen. Laten we elkaar omhelzen!