Pure kwaliteit

Gisteren gaf ik in het kader van neuropsychologie ouderen een college waarin ik de ontwikkeling van het brein bij het ouder worden besprak. Tijdens het college overviel het me dat er tot nog toe 107 miljard mensen hebben geleefd, terwijl er nu 7,594 miljard mensen leven. Deze cijfers zijn enorm bijzonder: op dit moment leven er ruim 7 procent van de mensen die ooit geleefd hebben. Mijn jongste dochter heeft 4 ratjes, allerliefste beestjes, en wij hebben een hond. Als ik dan bedenk dat er nu tegen de 10 procent van de ratten zouden leven op onze planeet die ooit geleefd hebben, dan zou je overal over de ratten moeten lopen. Hetzelfde geldt voor de honden. Wij - mensen - zijn dus zeer uitzonderlijk, dat we met zovelen tegelijk kunnen leven op één moment in de tijd, zonder de hele wereld direct te verstikken. Hoewel, er zijn geleerden die de mens zien als plaag voor de biotopen van de wereld, en natuurlijk belasten we de planeet ondertussen beslist bovenmatig. Maar hoe kan het, dat tegen de 1 op de 10 alle mensen ooit op dit moment aanwezig is? Waar is onze evolutie? Wat is ons geheim?

Om met dat laatste te beginnen, ik weet het niet, leven is een enorm wonder, en ik denk dat we er heel weinig of misschien wel niets echt van kunnen begrijpen (cognitief/rationeel dan). Maar het is een feit dat de mens echt een puur kwaliteitsdier is, in tegenstelling tot soorten die het van kwantiteit moeten hebben. Ieder mens telt, vandaar de zojuist genoemde absurde ratio. Maar wat onze biologie ons niet gaf - een kwantitatieve reproductie strategie (zoals de konijnen, die veel en snel na elkaar nageslacht produceren) - zijn we onszelf gaan geven: reproductie technieken. Hoewel pas met de industriële revolutie de grote bevolkingsgroei begon (tot 1800 waren er minder dan 1 miljard mensen op aarde), ontstonden met de boekdrukkunst al veel eerder nieuwe mogelijkheden om aspecten van het menszijn te reproduceren tot ongekende kwantiteiten. Kennis, inzichten, muziek en verhalen bleken schaalbaar via de pers, en de praktijken die daaruit voortkwamen met betrekking tot hygiëne, landbouw en veeteelt en bouw gingen in haar kielzog, met als voorlopig hoogtepunt dus genoemde industriële revolutie. 

Een soort die puur op kwaliteit gericht is, heeft relatief weinig aan evolutie. Immers, er zijn relatief weinig nakomelingen per generatie en dus is het selecteren van toevallige veranderingen die voordelig blijken, erg ingewikkeld. Juist hierdoor is het goed te begrijpen dat zo’n soort de wereld naar haar hand is gaan zetten. Onze evolutie staat dus relatief buitenspel, aanpassingen aan externe omstandigheden (een dikke vacht bij kou, bijvoorbeeld) worden gerealiseerd door iets te maken, dus door techniek (een jas van een berenvacht, bijvoorbeeld). En aanpassingen zijn ondertussen verschaald, helaas in een economisch model dat oneindige groei uit eindige middelen vereist, en daarmee de leefbaarheid en zelfs het voortbestaan van onze planeet bedreigt.

Nu merk ik dat zowel mijn kinderen, als mijn studenten (die overigens ongeveer van dezelfde leeftijd zijn) zich soms haast schuldig voelen dat ze tot de mensheid behoren, een soort die lijkt de planeet te terroriseren. Greta Thunberg staat min of meer symbool voor een nieuw bewustzijn in een nieuwe generatie. En dat is mooi en goed, maar ieder mens is naar mijn mening een puur kwaliteitsorganisme, de moeite van leven meer dan waard, en als zodanig een groot wonder. Dat is onafhankelijk van of je toevallig wel of niet enorm uitvergroot wordt op de economische schaal. Mooie jonge mensen, die wellicht niet op het juiste moment op de juiste plaats waren zoals de grote idolen van deze generatie, maar daarom niet minder te bieden hebben. Van belang is te zien dat, hoewel ieder mens puur kwaliteit is, hetgeen we produceren kwantiteit is, en dat kwantiteit niet vanzelf kwaliteit is. We moeten de schaalbaarheid - de kwantiteits generator - leren beheersen (temmen/indammen), zonder dat we daarmee dat onvervreemdbare kwaliteitsorganisme - de mens - in de afgrond storten. Hoe doen we dat? Wie het weet mag het zeggen!