Brainwash

Al mijn hele leven speel en componeer ik graag muziek. De akkoorden waarin ik “denk”, zijn ontstaan in de interactie met de piano van mijn ouders, of met mijn eerste gitaar. Ze leven nu een eigen leven, als harmonieën, klanken waarmee ik mezelf improviserend of componerend kan uiten. Met mij miljoenen anderen! Wij allemaal uiten ons door taal, die we hebben leren schrijven met pennen en toetsenborden. Woordbeelden 'kwamen tot leven' in onze brein-toetsenbord-pen-interacties als volledig geautomatiseerde gesitueerde kennis waarmee we communiceren terwijl we typen of schrijven ...

Vorige week hadden we het over cognitie filosoof Andy Clark en het begrip van de extended mind, waarin onze geest niet ophoudt bij ons brein. Onze “mind” (psyche) ontstaat en ontwikkelt zich door interactie met bijvoorbeeld apparaten zoals tablets en smartphones (slimme technologie), instrumenten (piano's, microscopen, etc.) en gereedschappen (auto's, gereedschappen, etc.). De mens besteedt functies uit aan technologie. We besteden bijvoorbeeld onze warmteregulatie en lichaamsbescherming uit aan onze huizen en kleding, en we besteden onze spijsvertering uit aan ons koken, zodat we voedsel kunnen verteren dat anders niet zou kunnen worden geconsumeerd. We zijn echt een technologische soort.

Door gesitueerde kennis worden onze (slimme) apparaten onderdeel van onze geest - onze hersenfunctionaliteit - en worden ze onderdeel van onze extended mind. Het veranderen ("updaten") van het apparaat kan ertoe leiden dat we van gedachten veranderen. Een voorbeeld. Tot de update van 2018 toonden de virtuele toetsen op het iPad-scherm twee toetsen om te schakelen tussen letters en cijfers: zowel links als rechts direct naast de spatiebalk. In de update van 2018 werd de rechterschakeltoets opgesplitst in twee toetsen: "ongedaan maken" (links) en “terugschakelen naar letters” (rechts). Juist omdat ik al jaren bij voorkeur werk met de zeer simpele editor Notities (zonder redo en geschiedenis functies), ben ik sinds de 2018 update constant hele blokken tekst kwijt na het typen van cijfers, omdat ik op de undo knop druk als ik terug wil schakelen naar letters. Uiterst irritant. Tijdens een lezing noemde ik dit, en tot mijn verbazing kreeg ik uit de zaal enorm veel herkenning. Zo’n update is feitelijk meer dan het veranderen van een door mij gekocht en gewaardeerd device, het raakt mijn extended mind. Daarmee is het sleutelen aan mij, een soort brainwash.

In digitale techniek gebeurt dit voortdurend, bij updates komen er nieuwe functionaliteiten en raken er oude kwijt. Als je een pianist een totaal ander georganiseerd keyboard zou geven, zou er opnieuw begonnen moeten worden met leren spelen, maar met digitale techniek gebeurt dit continu. Het bewustzijn dat hiermee onbedoeld aan gebruikers gesleuteld wordt, is er niet, en dat komt omdat we te weinig begrijpen dat we niet ons brein zijn, maar onze extended minds, en onze extended body’s. Architecten houden hier bij hun ontwerpen rekening mee, zij ontwerpen vanuit eisen en standaarden mbt duurzaamheid, toegankelijkheid en verschraling voor onze extended body’s, zodat er be geen rampen bij vluchten ontstaan. Gek genoeg is in de digitale techniek hier echt onvoldoende begrip. Gevolg is dat mensen steeds zwakker worden, en de devices dit moeten compenseren. Zo ontstaat er natuurlijk vanzelf een gebruiksdoel voor artificiële intelligentie, maar toch...

Bij nader inzien is dit niet helemaal nieuw. Sinds de schaalvergroting in communicatietechnologie een eeuw geleden begonnen radio-uitzendingen en even later televisie elke avond consumenten te 'updaten' door nieuws en amusement te serveren. En dit gaat door in de Spotify's en Netflixes van deze wereld. Geregeld van het luisteren naar artiestenalbums naar afspeellijsten binnen een genre, hebben deze services nog steeds de leiding over wat we horen en zien. Onze uitgebreide geest maakt ons krachtig en tegelijkertijd gevoelig voor ... hersenspoeling! Niet 1 keer, maar 2 ... Oops, verkeerde toets, ik heb zojuist mijn conclusie verwijderd.