Paradigma verschuiving

Het was de wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn (1922-1996) die erop wees dat de ontwikkeling van kennis niet continu ging, maar sprongsgewijs. Overigens ook Jean Piaget (1896-1980) en Heinz Werner (1890-1964) hebben (al eerder) prachtige essays geschreven over de discontinue ontwikkeling van wetenschappelijke kennis, maar zij hebben dat niet samengevat in zo’n mooie term - paradigm shift - en zijn waarschijnlijk daardoor op dit vlak nooit echt doorgebroken. Een paradigm shift ontstaat als wetenschappers vast houden aan hun visie (theorie) die een deel van een werkelijkheid beschrijft, terwijl er evidentie begint op te stapelen die niet in die theorie (of daaruit afgeleide modellen) past. Vaak is er dan een groep andere wetenschappers nodig, bijvoorbeeld een jongere generatie, die eerst als dissidente wetenschappers wordt gezien, en dan alsnog met een theorie of model komt, die de oude feiten verklaart, maar ook de nieuwe evidentie. Als dan uiteindelijk de hele wetenschappelijke beweging overstag gaat, heeft er zich een paradigm shift voorgedaan. Doorgaans kost zo’n discontinue shift vele jaren. Maar bij de huidige Corona crisis zien we het in enkele maanden gebeuren. Hoe zit dat?

Na de eerste kennismaking met het Coronavirus in januari jongstleden, kwam de WHO en in Nederland het RIVM met in mijn ogen bewonderenswaardige snelheid met een model vanwaaruit de omgang van diverse segmenten - gezondheidszorg, openbare ruimte, politiek en beleid - met het virus en de risico’s om kon gaan. Social distancing, en lockdown zouden de verspreiding kunnen afremmen, en vervolgens zou de laatste persoon die het virus nog had via contact onderzoek (bv met een app) kunnen worden getraceerd en het virus zou zo volledig kunnen verdwijnen. Daarnaast werd ingezet op onderzoek,  onder meer om te komen tot behandelingen en vaccinatie. Verspreiding zou gaan via contact maken met besmette oppervlakte, en het contact met hoest en neus slijm dat bij hoesten, spugen en niezen zou vrijkomen.

In Nederland stelt sociaal geograaf/opiniepeiler Maurice de Hond al zeker sinds eind maart op grond van literatuur studie en data analyse aan de orde dat besmetting vooral binnen bij droge lucht en slechte ventilatie plaats vindt, en dan vooral bij super spread events, via zeer kleine druppels (aerosolen) die in een damp in de lucht blijven hangen en direct in de longen worden ingeademd. Hij betoogt dat besmetting dus niet hoofdzakelijk via besmette oppervlakten of sputum of neusvocht druppels, maar rechtstreeks in de longen. Social distancing is dan ook niet een passend antwoord, maar het voorkomen van grote indoor bijeenkomsten wel, alsmede het goed inregelen van HVAC (heat ventilation airconditioning) installaties. Dit alternatieve “Maurice” model werd op een in mijn ogen nauwelijks te begrijpen wijze door de “officiële” wetenschappers bestreden, maar de data ten faveure van dit model groeit nog steeds: de slachterijen met gekoelde droge lucht die ondertussen wereldwijd als nieuwe Corona haarden zijn geïdentificeerd (overdracht geschiedt vooral binnen bij koelere droge lucht en weinig ventilatie), het uitblijven van superspreading bij George Floyd protesten wereldwijd (buiten geen of veel minder gevaar), etc. Toch heeft zeker in Nederland de pers en de wetenschap krachtig ingezet op het vasthouden van de maatregelen die passen bij het eerste model: handen wassen, anderhalve meter samenleving en (intelligente) lockdown indien noodzakelijk. Kortom, Maurice de Hond werd doodgezwegen, net als vele andere “dissidente” buitenstaanders.

Wie gelijk heeft, daar gaat het me nu minder om. Wel ben ik overtuigd van ieders goede wil en van het feit dat vanuit een minder goed passend model, de verkeerde maatregelen worden genomen, en vooral dat daarmee betere maatregelen buiten de scope blijven. Als, zoals ik deze week in de Wired las, inderdaad droge gekoelde en niet optimaal gefilterde lucht een optimale bodem biedt voor verspreiding vial aerosolen, moeten we als de donder overal de HVAC installaties gaan optimaliseren en investeren in maskers binnendeur in plaats van het schimmenspel blijven spelen van anderhalve meter. Maar wat ik vooral zo interessant vindt, is dat ook nu hele disciplines zich razendsnel vast lijken te zetten in een paradigma, en dat door de enorme schaal een shift niet vele jaren, maar slechts enkele  maanden op zich laat wachten. Ook bijzonder dat de dissidenten ook hier niet uit de gevestigde wetenschap zelf komen. Daarmee ben ik terug bij het begin, Piaget en Werner, beide sociale wetenschappers, brachten hun discontinue kennisontwikkeling niet als sociologisch fenomeen. Kuhn, van oorsprong natuurkundige, deed dat wel, vandaar dat zijn naam aan paradigm shifts is gekoppeld.