Vakantie 2020

Veel eerder dan ik me kon voorstellen, is het zomervakantie geworden. Een jaar geleden lijkt een eeuw geleden (het zogenaamde backward telescoping effect), zeker nu de tweede helft zo bijzonder is verlopen. Colleges gaven we online vanuit de woonkamer, en om daar toch nog iets van te maken, vormde ik ze om tot een soort amateur documentaires. Dank aan Vegas (video-editor) en heel veel tijd (1 college van 45 minuten kostte me ongeveer 12 uur editten). Daarnaast waren er heel veel online vergaderingen, die vanaf maart langzaam maar gestaag op gang kwamen. Daarbij ontstond bij mij een gevoel van angst voor het ongewisse. Komen we deze Corona crisis ooit te boven? Is het niet veel erger dan het wordt voorgedaan? Zeker, het voelt als na een nachtmerrie, maar dan echt. Helaas geloof ik dat iedereen wel iemand kent die aan het virus is bezweken, of blijvend is beschadigd.

Interessant was het zeker ook, alleen al om te zien welke coping-strategieën mensen (inclusief ikzelf) hanteren om perspectief te houden. Ontkenning, berusting, opstandigheid, beschuldigen... Eigenlijk zijn hierin tamelijk eenvoudig de 5 fasen van rouwverwerking van Kübler-Ross in te herkennen: 1. ontkenning, 2. protest/boosheid, 3. onderhandelen en vechten, 4. depressie en, tenslotte, 5. aanvaarding (acceptatie). Hoewel, de volgorde lijkt hier niet mee te corresponderen. Aanvankelijk accepteerden we nagenoeg allemaal zonder protest de lockdown en hielden we ons tamelijk intrinsiek aan de regels. Nu worden de regels door hele groepen mensen aan de laars gelapt (ontkenning) en zijn er grote groepen mensen die er conspiracy “theories” op nahouden (protest, boosheid). Met de ogen dicht doen alsof er niets aan de hand is, of met een Beatles quote “Living is easy with eyes closed, misunderstanding all you see” (Strawberry fields forever). Eigenlijk is dit op ons allemaal van toepassing; wij, mensen, stapelen de last van grote diversiteit- en milieuproblemen zo comfortabel mogelijk op voor het nageslacht, dat wel hele krachtige persoonlijkheden en leiderschap moet hebben, wil menselijk leven op aarde over zo’n 200 jaar nog mogelijk zijn. Helaas lijkt de kans om de Corona crisis als wake-up call aan te wenden “to make things better”, om er nog maar een Beatles quote tegen aan te gooien (Hey Jude), een gepasseerd station, dankzij de politiek, die zich verschuilt achter een eeuwig twijfelende wetenschap - per definitie totaal verdeeld - en vooral ook de kritiekloze massamedia.

Pijnlijk, maar zeker ook interessant om te zien hoe kritiekloos de Nederlandse media en pers doen voorkomen dat “de wetenschap” alles in de hand heeft, of krijgt. Wat probeert men te verbergen? Is het allemaal nog veel erger? Zeker is dat we er qua milieu veel slechter voorstaan dan men doet voorkomen, en mensen die daar aandacht voor vragen worden genegeerd, tenzij ze zoals de Unabomber misdadige/nare dingen gaan doen, of zoals de Duitse Rambo die zich nu in de bossen verschuilt en door de pers belachelijk wordt gemaakt omdat hij in een manifest zijn ongeloof in technologie heeft verkondigd. Kunnen we de media überhaupt nog vertrouwen?

Toch geloof ik dat wij als mens een bijzondere soort zijn. De crisis toonde aan dat we snel kunnen veranderen. Het feit dat politiek en pers het momentum missen, wil niet zeggen dat wij als mensen niet onze eigen verantwoordelijkheid kunnen pakken. Naar een eenvoudiger leven, minder technologie, minder geloof in wetenschap en veel meer geloof in elkaar! Wetenschap is op z’n best een methode van werken, maar dè wetenschap bestaat niet, is een illusie. Maar samen kunnen we de toekomst aan, we hoeven alleen maar minder kritiekloos alles dat technisch, nieuw en wetenschappelijk lijkt te accepteren. Wens ik jullie een hele fijne zomervakantie. Het een tikkeltje rustiger aan doen, is naar mijn mening een goede richting om ons voortbestaan te verzekeren, nu is er de tijd om te oefenen! Tot september!

De zwerm

Soms worden religie en wetenschap in één adem genoemd, omdat ze beide een verklaringskader bieden voor zaken als onzekerheid, toeval of het lot. Ondertussen is wetenschap, of beter, technologie uitgegroeid tot een wereldreligie, en de grote kracht van wetenschap boven religie - wetenschap is in principe waardevrij - lijkt in laatste instantie ook haar grote zwakte. Wereldreligie, omdat technologie verbind: religie komt van het latijn Relegere (letterlijk opnieuw - re - legeren, samenstellen, verbinden). Technologie gesteund door telkens nieuwe (of minstens opgefriste) wetenschappelijke inzichten, heeft de wereld veroverd, de schaal enorm doen toenemen en van diverse stammen, volkeren en religies één alomvattende mensheid gesmeed. Digitale en data technologie maken nu van individuen één menselijke zwerm, als een bijenzwerm die de hele planeet koloniseert, nietsontziend in een waardeloos (waarden-vrij) gebaar. Hoe zit dat?

Uitvindingen zijn al lang niet meer het werk van één vrouw, zoals de wiskundige Ada Lovelace (1815-1852), die het allereerste computerprogramma ontwierp voor een analytische machine, die toen nog gebouwd moest worden, of één man, zoals de filosoof en wiskundige Charles Babbage (1791-1871) die de eerste programmeerbare rekenmachine uitvond waar de geprogrammeerde ponstkaarten van Lady Lovelace op kunnen draaien. Waar de geschiedenis dus veelal gelezen wordt als de opeenvolging van vooral grote mannen en een enkele grote vrouw, zijn hedendaagse uitvindingen meer en meer emergerende resultaten van hele teams, die (digitaal) met elkaar verbonden door kennisplatforms werken aan nieuwe ideeën en oplossingen. Plan-do-check-act in plaats van individuele genialiteit, semantic web engineering in plaats van individueel meesterschap.

Geniale meesters - individuen pur sang zoals Ada Lovelace en Charles Babbage - zijn niet meer van deze tijd. Moderne kennis systemen, zoals design thinking (human centered design), PDCA systematiek, het semantisch web en knowledge forum zijn ontworpen om de wisdom of de crowd te benutten. Ook mechanisch leiderschap vanuit commando’s en controle, is niet meer van deze tijd. Modern leiderschap is daarentegen gericht op transformatie, van het individuele niveau naar het systeem als geheel - de hele bijenkorf - waar ieder individu aan bij draagt en ondergeschikt aan is.

Dus techniek heeft ons wereldwijd verbonden. Toch is er, van een grotere afstand bezien, een enorm verschil tussen een mensheid die een God vreest (oude religie) tegenover een mensheid die zich een godheid waant (wetenschap/technologie). Dit gaat dus verder dan het verschil tussen gedrevenheid door ideologie zoals bij conservatieve (christelijke) partijen tegenover gedrevenheid door neoliberaal/ vrije marktgericht denken: in praktijk komen die op hetzelfde neer en is er vooral sprake van een mens die zich een God waant. De oude religies zochten God of de goden en hadden daarmee richting. Wetenschap werkt als een zwerm (moderne mensheid): de essentie zit in de zwerm, die rationeel bij elkaar wordt gehouden, maar daarmee niet vanzelf rationeel is. Immers, we vernielen onze planeet, “we dance into the fire”, of in Bowie termen, “we’re putting out the fire with gasoline”!

Als je naar een zwerm kijkt, zie je iets tegenstrijdigs: enorm sterke coördinatie (geen botsingen, de zwerm als totaal gedraagt zich als 1 individu) en tegelijkertijd willekeur en richtingloosheid. In het Nederlandse online magazine “de Correspondent” lees ik dat de Corona crisis aanvankelijk een enorm kans bood om een meedogenloos economisch principe tot stand te brengen, en een meer duurzame en eerlijke variant daarvoor in de plaats te brengen. Maar in plaats daarvan is met behulp van overheidsgelden over de hele wereld de milieubelastende economische motor nog sterker aangewakkerd en zitten we nu al weer aan een “hoogtepunt” aan uitstoot van milieuvervuiling. De zwerm wordt geregeerd door economie. Wetenschap is waardevrij. Economie is waardeloos. Als atheïst valt het me moeilijk dit op te schrijven, maar wellicht is religie toch kansrijker dan wetenschap, in het helpen de mens een meer duurzame plaats in de ecologie van de planeet te geven....

Jingles

Valt het u ook op? Overal gevraagd en vooral ongevraagd en vanuit communicatieaspect volkomen ongepaste vragen en/of advies. Het begon mij op te vallen bij de drogist bij het afrekenen van xylometazoline, beter bekend als Neusspray. De mevrouw vroeg of ik nog advies wilde hebben. Toen ik zei dat dat niet nodig was, dat ik de bijsluiter wel zou lezen, kreeg ik alsnog te horen dat ik het middel niet langer dan 1 week aaneengesloten mocht gebruiken. Dat is inmiddels jaren geleden. Zojuist werd ik gebeld door een mevrouw van de energiewacht, om een afspraak te maken in het kader van ons onderhoudsabonnement. Een monteur zal onze CV verwarmingsketel na komen kijken. Nadat ik datum en tijd heb afgesproken en wil ophangen, vraagt ze me enigszins schamper of ik me goed voel. Even denk ik opgewekt dat het fijn is dat de nieuwe generatie veel meer interesse toont in het wel en wee van cliënten. Net als ik van wal wil steken en gaan vertellen over mijn herstel van een hernia, voegt ze toe dat ze dit “alleen maar” vraagt in het kader van Corona.

In eerste instantie weet ik nooit zo goed ad rem te reageren, ik besef al snel dat ik niet had hoeven vragen naar haar gezondheid, dat het alleen was om te controleren of de monteurs veilig zouden zijn. Enkele jaren geleden, nadat ik bij de drogist angstig begon te worden voor de kassamedewerkers die met een strengheid alsof ze volleerde ouderwetse dorpsdokters waren die mij moesten behoeden vanuit hun Eed van Hippocrates voor overmedicatie met de Neusspray, besloot ik een gesprekje aan te gaan. Goh, dacht ik, dan kunnen ze hun geleerdheid kwijt. Dus toen ik weer de vraag kreeg of ik nog vragen had over het middel, en net voordat het boos klinkende en ondertussen behoorlijk beangstigende “niet langer dan 1 week aaneengesloten gebruiken” klonk, besloot ik dapper te zijn. “Ja ik heb een vraag. Hoe zit het met het gebruik bij otitis media, kunt u daar iets over vertellen?” Natuurlijk had ik eerst opgezocht dat Xylometazoline verlichting kon bieden door het doen slinken van de slijmvliezen bij 3 ontstekingen: neusverkoudheid (rinitis), middenoor ontsteking (otitis media) en bijholteontsteking (sinusitis). Een leuk gesprek, waarin de “dokter” haar geleerdheid kon laten zien, bleef achterwege, en ongemakkelijk werd ik verwezen naar mijn huisarts, met als toevoeging beslist niet langer dan één week aaneengesloten gebruiken. Het klonk nu nog dreigender...

Ik druip af en draaf door. Wat een gekke wereld! Disclaimers op van alles, van sigarettenverpakking, medicijnen, tot op diensten en producten van banken, maar niet op de Staatsloterij, terwijl massa’s mensen met een laag inkomen daar hun gokjes wagen met als gevolg nog minder bestedingsruimte. Verplichte ongevraagde adviezen die de communicatie tussen medewerkers en cliënten letterlijk verzieken, ons allemaal isoleren tot functies en handelswaar in plaats van mensen, want de economie moet vooral doordraaien. Hoe leg ik mijn dochter van 11 dit allemaal uit? We moeten anderhalve meter uit elkaar blijven, behalve in het vliegtuig, want dat kan economisch niet uit en die dingen helpen onze wereld toch zo comfortabel naar de klote. “Maar papa, het Coronavirus is toch ook waarschijnlijk per vliegtuig gearriveerd.” “Vraag maar aan de mevrouw van de drogisterij, of aan de mevrouw van de energiewacht!“ Schaalvergroting leidt tot enorm veel copy-paste, denk ik, maar hoe leg je dat aan een 11 jarige uit?