Diversiteit

Diversiteit – de verscheidenheid van soorten, mensen, culturen, religies, meningen etc. – staat al sinds de Verlichting op de tocht. Met de opkomst en kolonisatie van de dominante westerse “economie”- techniek en levensbeschouwing (de koopman met de bijbel) – werd tot in alle uithoeken van de wereld onze technologische leefwijze gepredikt en gebezigd. Vorige week had ik het over de nieuws - fakenews dichotomie en over het verabsoluteren van één waarheid (door fact-checkers meer en meer macht te geven). Het mag duidelijk zijn dat de schaalvergroting die kolonisatie en communicatie technologie heeft gerealiseerd het aantal naast elkaar bestaande werkelijkheden heeft gereduceerd. Toch is het proces van steeds globalere eenwording en daarbij onderschikken en opslokken van lokale diversiteit niet zo eenvoudig te begrijpen. Hoe zit dit?

Je zou kunnen denken dat bijvoorbeeld het internet een structuur biedt waar diverse meningen, culturen, geloven met elkaar kunnen communiceren. In principe gebeurt dit ook. Maar toch ontstaat er wereldwijd meer en meer één mens – één mondiale werknemer, of ondernemer – herkenbaar in steeds meer landen. De wereldburger (M/V/anders) kan overal over de wereld meedoen, in herkenbare werkzaamheden en activiteiten. Natuurlijk is er nog (enige) afhankelijkheid van scholing en opleiding. En daar gaan opleidingen ook prat op: het is niet genoeg om een goede onderwijzer voor het basisonderwijs in Oost Nederland op te leiden, maar de student moet zeker ook een stage of activiteit in het buitenland doen. Zoals wij door het land uitzwierven, gaan onze kinderen de wereld over. En voor de topondernemers van nu – Elon Musk, Richard Branson – is zelfs dat niet genoeg. In de door hun gedroomde toekomst zwerft de gestandaardiseerde mensheid door het universum, naar Mars, of misschien nog verder. Maar waarom zien we vooral uniformiteit, toenemende eenvormigheid? Waar een eeuw geleden zelfs buurregio’s herkenbaar waren aan eigen typische bouwstijlen, tradities en dialecten, is nu één mondiale stijl dominant, met dominante apps, beelden, cultuur en taal. Jaarlijks gaan er talen (en vooral dialecten) verloren. Met het ontstaan van de wereldburger, waarvan hooguit de achternaam of het tintje van de huid nog herinnert aan een gedifferentieerd verleden, is de mens door de geglobaliseerde (technologische) machinaties gestandaardiseerd. Hoe kan dat? Zijn er dan ook bedreigde menstypen, die minder vanzelfsprekend te standaardiseren blijken te zijn? Waarom leiden de ongelooflijk vele uitingsmogelijkheden op het internet niet tot toename in diversiteit?

Volgens ontwikkelingspsycholoog Heinz Werner (1890-1964) zijn twee aspecten kenmerkend voor evolutionaire, culturele en individuele ontwikkeling: differentiatie en hiërarchische integratie. In de differentiatie fase worden er diverse oplossingen geëxploreerd om een probleem of uitdaging het hoofd te bieden. In de ontwikkeling van automobielen, bijvoorbeeld, zie je dat koplampen aanvankelijk hoog geplaatst worden net als bij de koets, om over het paard heen te kunnen schijnen. Andere fabrikanten plaatsten ze laag, aan twee kanten, of alleen in het midden, wit of in kleur, etc. Vervolgens komt er de fase van de (hiërarchische) integratie: de beste oplossing wordt tot standaard verheven. Vervolgens betreffen nieuwe differentiaties een ander aspect (bijvoorbeeld de motor voorin, of achterin, of in het midden). Hiërarchische integraties vormen de bouwstenen voor nieuwe ontwikkeling, maar beperken de mogelijkheden. En zo leiden standaarden uiteindelijk tot eenvormigheid. Dat wordt een probleem als 1 soort, of 1 merk, religie of cultuur qua schaal zo groot wordt, dat ze overheersend wordt. Als mensheid zijn we zo’n globaal geoliede machinerie geworden, dat we de planeet zijn gaan overheersen, met alle gevaren van dien. Want moeder natuur “weet” altijd heel goed zorg te dragen voor grote diversiteit, en “spelers” die te groot (overheersend) worden, raken vanzelf in de problemen. In ons geval is technologie de aanleiding voor de grote schaal waarop de mensheid een regelrechte bedreiging is geworden voor de diversiteit, maar de motor daarin is een onhoudbaar economisch model: oneindige groei uit eindige middelen. Vluchten naar een andere planeet is exemplarisch voor deze hopeloze motor.

We moeten anders denken, andere technologie. Weg van de schaalvergroting, terug naar onze eigenheid en elkaar. Steeds meer mensen lopen met labels zoals dyslecticus, ADHD-er of autist. Deze labels worden tegenwoordig meer en meer geïntegreerd als neurodivers. De neurodiverse mens kan een grote rol spelen in het anders denken en in de ontwikkeling van andere technologie. Niet voor niets is de “autiste” Greta Thunberg het symbool geworden voor het opkomen voor de bedreiging van diversiteit!