Basisbehoeften: introverte- en uitbundige saamhorigheid

Iedere psycholoog weet het: als er één rode draad zit in het menselijk functioneren, is het wel dat praktisch ieder mens vooral gericht is op de anderen. We zijn sociale wezens, die continu op zoek zijn om van belang te zijn voor de anderen. Het idee dat we vooral voor ons zelf leven, is dan ook weinig reëel. Juist nu we vanwege de Corona Lock down op ons eigen huis zijn aangewezen, en bovendien leven met een avondklok, kan deze diepe menselijke behoefte om er voor de ander toe te doen gemakkelijk een andere vorm krijgen. Naleving van de van bovenaf opgelegde regels betekent in principe goed doen voor de kwetsbare medemens. Dit is hiermee naar binnen gerichte saamhorigheid, die rationeel is gemotiveerd. Meer naar buiten gerichte saamhorigheid heeft een doe-component en helaas vallen demonstreren en relschoppen hier ook onder. Dit zijn net zo zeer uitingen van eerdergenoemde menselijke behoefte aan contact en waardering van de anderen, als het je aan de regels houden om de ander te beschermen. Hoe zit dat?

Als we strijden, doen we het voor elkaar! Niemand gaat naar een voetbalstadion om alleen uit zijn/haar dak te gaan. Eén voor allen, en allen voor één. Ook voor popconcerten en dancefestijnen geldt dit, met z’n allen opgaan in datgene dat boven elke individualiteit uitstijgt. Hoe vreemd het ook klinkt, zonder gemeenschapszin zijn deze gebeurtenissen niet denkbaar. Juist nu de gemeenschapszin door een klein jaar “social distancing” is aangedaan, is het van belang de rationale achter het beleid te begrijpen: waarom wordt wat van iedereen verwacht. Immers, het op afstand voor elkaar van betekenis zijn - ieder voor zich thuis blijven en slechts via niet lijfelijke middelen het gemeenschapsgevoel voeden – draagt niet op dezelfde wijze bij aan de menselijke basisbehoefte om er voor elkaar te zijn, zoals echt samen iets ondernemen dat doet, of echt elkaar kunnen omhelzen. Natuurlijk gaat er ook een gevoel van saamhorigheid uit van het idee dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten, maar dat is van een andere orde dan samen opgaan in een viering. En vieringen, kerkdiensten, popconcerten en zelfs demonstraties zijn niet mogelijk. 

Er zijn dus twee bewegingen van saamhorigheid: 1. Introverte saamhorigheid: samen sterk zijn en zo de zwakkeren in de samenleving beschermen en, daar tegenover, 2. Uitbundige saamhorigheid: vieringen, waaronder (helaas) ook genoeg hebben van het je onderwerpen aan vrijheidsbeperking die je niet of nauwelijks begrijpt, en samen uitbreken.

Het is bijna een jaar lang heel goed gelukt om een ontluikend en vitaal verlangen om saamhorigheid op te zoeken in uitbundigheid (beweging 2) te onderdrukken; jong en oud heeft zich uitstekend min of meer aangespoord op rationele gronden gehouden aan Introverte saamhorigheid. Beweging 2, uitbundige viering (concerten, dancefeesten, demonstreren, en voor de ouderen onder ons kerkdiensten, culturele vieringen etc.), is (tijdelijk) naar de achtergrond verplaatst. Of onderdrukt?

Als je de uitbarstingen van relschoppen, geweld en geventileerd onbegrip ziet met name sinds afgelopen weekend de avondklok is ingesteld, zou je dat haast gaan denken. De behoefte naar saamhorigheid is universeel, en in deze rationeel te begrijpen afstandelijke tijd hoeft er maar iets aan de rationale te ontbreken en we hebben een (beweging 2) "uitbraak", vooral als je jong en energiek bent. En nu ontbreekt er iets! 

De rationale achter de avondklok is minder duidelijk. Waarom een avondklok? De politici (waaronder Rob Jetten) en zelfs medici (Diederik Gommers, bijvoorbeeld) die sceptisch waren en zich openbaar afvroegen of dit nu echt zou bijdragen aan de vermindering van de verspreiding van het virus (of de Britse variant), waren zo maar om, zonder verder uitleg te geven, na een gesprek met het OMT. Het publiek moet het doen met vertrouwen en speculeren, waardoor beweging 2 helaas bij bepaalde groepen de overhand krijgt. De 2^e beweging kan namelijk makkelijker “gekaapt” worden door populisten die het niet goed met de wereld voor hebben, (neo)nazi’s, complotdenkers en narcisten. Daar tegenover geldt zerotolerance en dat is deze week uitstekend aangepakt! Maar leerzaam is het wel ("voer voor psychologen"). Urk, bijvoorbeeld, want religie en radicaliseren staan in mijn beleving altijd ver uit elkaar, maar dit is de praktijk vandaag. En dat is een stuk dichter bij huis dan radicaliseren alleen in verband te brengen met religie en het Midden Oosten.