Ontmenselijking

Als kind viel het me voor het eerst op. Je zou in gesprek gaan met iemand met gezag, bijvoorbeeld een leraar. Je zag er wel wat tegen op, maar meestal verliep het dan buiten verwachting prettig. Hoewel, achteraf kreeg je van je ouders te horen dat ze een terugkoppeling of een gespreksverslag hadden, waaruit bleek dat het inderdaad allemaal helemaal niet zo prettig was. Het verslag gaf een “vertekend” beeld weer, maar dan wel in de richting van je aanvankelijke “angst” voor het gesprek. Toen ik al volwassen was, ben ik pas gaan ontdekken wat het patroon is dat achter deze in mijn ogen “vertekeningen” zit: als er spanning is, communiceer dan rechtstreeks en dus niet schriftelijk. Het best zoek je elkaar fysiek op, daarna komt telefoneren, dan pas schrijven (of later e-mailen, etc.). De drempel om elkaar tegen de haren in te strijken wordt lager, naarmate de communicatie meer “technisch” bemiddeld is. Anders gezegd, onze vriendelijkheid en gerichtheid op elkaar wordt minder naarmate er meer technologische distantie in de communicatie zit. Hoe werkt dit?

Een bijzondere vorm van technologische distantie, is methodologische distantie, bijvoorbeeld juridiseren. Juridiseren doen bijvoorbeeld ex-geliefden, als ze niet meer de vonk voelen die het elkaar liefhebben makkelijk maakte. Het kan dan zelfs zo uit de hand lopen, dat ze elkaar hun wil op trachten te leggen, bijvoorbeeld met claims op bezit (or kinderen) nadat ze niet meer bij elkaar wensen te wonen, door juristen in prachtige volzinnen voor hun vermeende “rechten” te laten opkomen. Natuurlijk zou met elkaar in gesprek gaan, fysiek, zonder technieken zoals wetboeken, en “instrumenten” zoals juristen veel meer bij de menselijke maat passen, maar de emancipatie van recht (iedereen kan zich laten vertegenwoordigen door een rechtsgeleerde en zo doen gelden) ligt in lijn met de emancipatie van geweld (iedereen kan onafhankelijk van spierkracht beschikken over geweldstechnologie). De rode draad is technologie (of methodologie), welke zorgt voor een aanscherping van de grenzen van het conflict, en dus tot een verhoging van de spanning. Wil je het goed doen, zoek elkaar op, blijf “on speaking terms”. Maar dat vereist moed, in werksituaties, in relaties, in vriendschappen, overal waar sociale omgang er toe doet. En, zo moet ook ik toegeven, ook ik ben in mijn leven op heel veel momenten moed tekortgekomen…

Met bovenstaande in gedachte, is het niet gek dat het meer algemeen worden van technologisch gemedieerde communicatie, de grenzen van conflict verscherpen. De menselijke bereidwilligheid om elkaar te verstaan, om er voor elkaar te zijn, krijgt namelijk simpelweg minder kans. Feitelijk wordt communicatie, zo wil ik betogen, hiermee een beetje ontmenselijkt. Eerder omschreef ik dit als “digitaliseren”, onze meningen, attitudes en gevoelens naar en voor elkaar worden meer zwart-wit: voor, of tegen. Het vervelende, en dat geldt zeker voor mij, is dat het lef om met elkaar samen mogelijke conflicten uit te vechten, of te voorkomen moed vereist, en dat zeker massacommunicatie technologie zoals SMS, WhatsApp, mailtjes, chats, zo enorm laagdrempelig zijn. Vervelend, omdat ze zeker ons ook echt ontmenselijken. Natuurlijk kan je met smileys en andere emoticons dreigende conflicten “lijmen”, maar de nuance delft in zwart-wit tegenstellingen snel het onderspit.

Je kan stellen dat met de eerste rechtssystemen de emancipatie van recht begon, mooi, maar ook vrijwel direct noodzakelijk. Met de uitvinding van het buskruit en later de mechanisatie en industrie begon de emancipatie van geweld, die ons onafhankelijk van spierkracht kracht en macht bracht en nu is er dan de emancipatie van informatie (en duiding). Zwart-wit gesteld, als iedereen zelf een dier zou moeten doden voor een stukje vlees, zou onze (over) consumptie er heel anders uit zien. Om een mening te twitteren hoef je niet eens meer een volzin te kunnen schrijven (bij voorkeur niet). Emancipatie van recht, geweld en informatie maakt ons misschien wel allemaal een stukje minder menselijk en daarmee gevaarlijker. De president van de VS twittert zijn opinies en beleid en dat kwam met de bestorming van het Capitool op grond van zwart-wit gemaakte en uitgespeelde “tegenstellingen” tot een dieptepunt van ontmenselijking. Bijzonder dat niet de rechtstaat, maar de BigTech zelf hem een zwijgen oplegde. Maakt voor ons de vraag of we in onze technologische waanzin ondertussen niet ook de democratie voorbij zijn?