Roofbouw of culturele ontwikkeling?

In mijn vorige blog ben ik geëindigd met te stellen dat onze massaproductie- en communicatietechnologie vooral een exacte copy-paste werkelijkheid en daarmee schaalvergroting heeft gecreëerd. Dit heeft tot een toename in de algehele materiele rijkdom geleid, maar helaas op de pof: de kosten zijn een ontregeld wereldwijd ecosysteem en klimaat en daarmee een praktisch ondoenlijke opgave voor ons nageslacht. Zeker, copy-paste is met de opkomst en verbreiding van de boekdrukkunst al in de 15e/16e eeuw in een stroomversnelling gekomen, maar nu, met het world-wide-web en de sociale media platforms en giganten als Amazon en Alibaba lijkt het onstuitbaar. Toch is ook het leven zelf een vorm van copy-paste. Wat is nu “goede” copy-paste en wat “foute”?  

Het verschil zit naar mijn mening in wel of geen transformatie. Tumorcellen zijn in tegenstelling tot andere nieuwe cellen die in een lichaam worden aangemaakt volstrekt voor zichzelf begonnen. Ze dupliceren zonder rekening te houden, of zich aan te passen aan de andere cellen. Anders gesteld, er is geen communiteit. Communiteit houdt in produceren naar vermogen afgestemd op de behoeftes van de anderen. Dat is wat levende organismen doen, en waar tumorcellen dwars doorheen denderen. Exacte kopieën die geen rekening houden met de behoeften van anderen. Een massa-regiem zoals bijvoorbeeld Stalinisme heeft dan ook vrijwel niets met communiteit (communisme) te maken, en alles met machinatie en dus massaproductie. Dichterlijker gesteld is niet communicatieve duplicatie feitelijk blinde copy-paste.  

Laten we terug gaan naar een denkbeeldig eenvoudiger bestaan. Iemand zingt een makkelijk in het gehoor liggend melodietje. Even later merk je dat je het melodietje bent gaan overnemen, en je zet het naar je eigen mogelijkheden en smaak. Zo kan een liedje, of een verhaal, of een grapje zeer veel vormen krijgen. Al doende, spelenderwijs, of werkenderwijs diversifiëren zo startposities. Copy-paste is dan niet blind, maar communicatief: ieder produceert naar vermogen en ontvangt naar behoefte. Menselijke cultuur is een gezamenlijke onderneming. Het gaat pas fout als er bezit wordt geclaimd, als er geroepen wordt: van mij. Maar dan nog, zoals filosoof Kwame Anthony Appiah definieert, is cultuur geen organisch geheel, maar een voortdurend veranderende verzameling van uitingen, gedachtes en gewoonten die niemands bezit zijn. Echter, door de exacte copy-paste mogelijkheden die moderne reproductie- en massaproductietechnieken leveren, kan het transformationele (communicatieve) aspect uit uitingen gehaald worden, waardoor ze items in een economie van vraag en aanbod worden. Versteende eenheden, ontdaan van binding, letterlijk ont-menselijkt. De identiteit van wat van nature de dragers zijn van culturele uitingen – mensen aan elkaar gebonden in verbanden en samenlevingen – is verwisseld voor het label van bijvoorbeeld de platenmaatschappij die zich de tot hit gemaakte traditional via massaproductie is gaan toe-eigenen. 

Tumorcellen, rondgepompte complottheorieën, veel officieel erkende nieuws “feiten”; in deze zin zijn ze aan elkaar gelijk: herhaling zonder transformatie, zonder zich rekenschap te geven van nieuwe feiten. Helaas is veel “digitalisering” nauwelijks iets anders dan de goedkope copy-paste. Naar mijn idee moeten we opkomen voor onze positieve menselijkheid, en moeten we daarbij inzien dat niet alle nieuwe (“smart”) technologie goed is. We mogen technologie toepassingen veroordelen, zoals we dat ook doen met gedrag. Dit is echter geen zwart-wit taak. Sommige technieken zijn ronduit positief, zoals Wikipedia, dat van en voor iedereen is en volledig voldoet aan de definitie van communiteit en leeft, en dus transformationeel is. Oorlog voeren op afstand door met een drone of trollen in een ander continent in te breken of strijden, is slecht. Maar vrijwel alle moderne technologie zit ergens tussen deze uitersten in. Sociale media, streamingdiensten etc. zijn zowel slecht als goed. Maar als bij toverslag alle copy-paste zonder transformatie – de blinde replicatie – zou verdwijnen, bleef er heel weinig over. Behalve dan een enorm speelveld voor authentieke menselijke onderneming en verbeelding! Gelukkig 2021!