Massaproductie

 

In ons grootschalig georganiseerde bestaan zijn we niet alleen massaconsumenten, maar ook massaproducten. De bekende uitspraak met betrekking tot internet (social media) diensten "als je niet betaalt voor het product, ben je het product" is zelfs nog te optimistisch. Grote delen van ons denken, voelen en doen zijn het resultaat van onderwijs, cultuur, regels en voorschriften, die allemaal op grote schaal zijn georganiseerd. Mocht dat ooit het geval zijn geweest, onderwijs is al lang niet meer een ijsbreker voor het leren duurzaam te denken.

Over ijsbrekers gesproken, afgelopen februari voer een Russisch commercieel schip in de tot nog toe in de winter onbegaanbare route door de Noordelijke IJszee, omdat het ijs in het Noordpoolgebied door de opwarming van de aarde steeds dunner wordt. Zo breken er stukken ijs af ter grootte van heel ons land en verkeren veel pooldieren in nood. Maar in plaats van een “sense of urgency” te voelen, is de strijd om de “economische kansen” die tot nog toe onbereikbare grondstoffen in de zeebodem biedt in alle hevigheid losgebarsten. Omliggende landen claimen uitbreiding van hun grenzen! Alles om de motor van de grootschalige economie – massa productie – verder op volle toeren te laten draaien. Het blijft een aantrekkelijke vergelijking met die kikkers in de pan die langzaam aan de kook wordt gebracht, waardoor alles eerst steeds behaaglijker gaat aanvoelen totdat het onhoudbaar en dodelijk wordt (ondanks dat we inmiddels weten dat kikkers wel uit de pan springen). Welke ijsbreker helpt ons uit onze metaforische pan te springen? 

Als ik de partijprogramma’s van de ondertussen 37 (!) Nederlandse partijen lees, weet ik dat we hier geen oplossing kunnen verwachten, behalve ongetwijfeld veel goede bedoelingen. Natuurlijk begrijp ik dat politiek bestuur nog meer wordt bepaald door de waan van de dag dan het geval is bij onderwijs, gemedieerd/gemoduleerd door de (sociale) media die alle aspecten van de werkelijkheid beïnvloeden. De programma’s gaan over hoe we aan de nog steeds per hoofd van de bevolking sterk toenemende energiebehoefte moeten voldoen (kernenergie?), om vervolgens ook de leefstijl aan te pakken waarbij de gemiddelde Nederlander steeds meer kampt met overconsumptie van voedingsenergie en met te weinig beweging en lichamelijk energieverbruik (obesitas, inactiviteit, verslaving, doelloosheid, depressie: OIVDD). Heel veel politiek geld gaat naar scholing, maar dan wel vooral Hoger Onderwijs, terwijl we vooral monteurs, wegenbouwers, timmerlieden, verzorgende, installateurs en artiesten nodig hebben (ROC/MBO). 

Op wereldschaal zijn werk en burgerschap niet langer noodzakelijkerwijs met elkaar verbonden. Het hoger onderwijs is een uitstekende (massa) benadering geworden om wereldburgers te 'produceren' die in staat zijn om met slimme technologie te werken, geopolitieke kwesties te volgen en over voldoende communicatie- en taalvaardigheden te beschikken (grofweg de 21st century skills). Bovendien kan het hoger onderwijs, omdat het theoretisch is, gemakkelijk massaal worden aangeboden. Cynisch gesteld: het hoger onderwijs levert vooral (verkapte) consumenten op. Corona toonde aan dat beroepsonderwijs vooral leidt tot wat we nu zien als essentiële en productieve arbeid.

Hoe graag we het ook zouden willen, we kunnen massaproductie niet meer vermijden. Als iemand niet direct nodig is om bijvoorbeeld een lekkende leiding te repareren, moet hij/zij als consument de economie draaiende houden. We kunnen alleen terugkeren naar kleinschaligheid door… massaproductie te optimaliseren. Geen ijsbrekers, maar breekijzers! In tegenstelling tot wat al de politieke verkiezingsprogramma’s ons doen geloven, is er iets anders voor nodig dan meer geld voor hoger onderwijs of het bereiken van een gezondere leefstijl … in de sportschool. Het zwaar gaan belasten van massaproductie en tegelijkertijd het opheffen van belasting op arbeid, zodat de keuze voor kleinschalige productie weer een realistische optie wordt, kan een begin zijn. De focus van onze massabewegingen zou dan eerst komen te liggen op zaken als fabrieken zonder afval, en minder energieverbruik per persoon. De middellange en lange termijn moeten uiteindelijk doorslaggevend worden, ook al zullen we nog lang het product blijven van onze grootschalige massaproductie (en educatie)!